"LET THERE BE LIGHT" Ministries
home  |  Fijian Booklets

NA VU NI NODRA VAKAROKOROKO TIKO NA VEILOTU VAKARISITO VUA NA POPE?

Copyright  ©  2001 held by

"LET THERE BE LIGHT" MINISTRIES (rs)
PO BOX 1776
Albany, OR 97321
U.S.A.
www.LightMinistries.com


     All rights reserved.  Permission is hereby given to reprint this booklet, provided that it is duplicated in its entirety without any change or comment.

     For additional booklets, as well as to receive a complete list of other materials available, please write:

BOOKLETS
P.O. BOX 1776
ALBANY, OR  97321
U.S.A.



NA VU NI NODRA VAKAROKOROKO TIKO NA VEILOTU VAKARISITO VUA NA POPE?


     Na siga Sade se (Sunday) nai matai ni siga ni wiki, sa vakatokai edaidai me nodra Siga Tabu na lotu vakarisito se "Christian Sabbath". Ia e a sega ni a dau vaka tu kina. Mai na veigauna makawa sara, na Siga Sade e dua na siga o ira na lotu vakapekani, na irairai, yalewa dau caka i sausau, kei na dauvakacuru kei na dauqarava na veiyalo eso, era dau lotu kina ka qarava na matanisiga, sa mani yaco kina me yacana na "SUNDAY" se siga ni mata ni siga se siga Sade. Ea sega ni dua na siga me qaravi kina na Kalou ni lomalagi, ia me qaravi ga kina na Kalou ni vuravura oqo –– ko Lusefa se ko Setani se na Tevoro, ka rawa me da na vakamuria lesu tale ki na gauna vakapapiloni makawa kei Nimiroti.
     Me vaka nai matai ni siga ni wiki sa voleka sara oqo me ra maroroya kece na tamata lotu vakarisito e vuravura edaidai, ka sega ni Kavitu ni siga, na Sigatabu ni veibuli okoya e a vakarota na dauveibuli me da nanuma ka vakatabuya (raica VAKATEKIVU 2:2-3, LAKOYANI 20:8-11) na taro e dodonu me tarogi: Na gauna cava e yaco kina na veisau oqo? Na lotu Katolika Vakaroma e kaya toka vakaoqo:-
     "De okoya beka na ka rairai levu sara, na veivaluvaluti ni veisau levu duadua e cakava na lotu Katolika, e a yaco ena i matai ni senitiuri. Na Siga Tabu, na siga ni vakacecegu e a veisautaki mai na Siga Vakarauwai ki na Siga Sade se mai na (Saturday kina Sunday). Na siga ni turaga e a sa digitaki oti tu, esega mai na dua nai dusidusi e tu ena i Volatabu, ia mai na vakasama ga vakalotu kei na nona kaukauwa....Oira na tamata era nanuma ni vola tabu duadua ga na kaukauwa e dodonu me vakatulewa duadua ga kina, e dodonu ena kena i naki dina....Me ra maroroya na Siga Vakarauwai ka vakatabuya." ST CATHERINE CHURCH SENTINEL, ALGONAC, MICHIGAN, MAY 21 1995.
     "Eso vei ira na dau ni cioloji era nanuma ni Kalou vakataki koya e a nakita na siga Sade (Sunday) me siga ni qaravi Kalou ena nona i vunau vou, ni sai koya vakataki koya ga, ena nona lewa, sa veisautaka kina na siga Sade ena vuku ni siga Vakarauwai se siga ni vakacecegu. Ia na rai se na vakanananu vakaoqo sa yaco ena gauna oqo me sa biu tani vakadua. Ia na ka sa tauri se sa ciqomi raraba tu ena gauna oqo, ni Kalou ga e a solia vua na nona lotu na kaukauwa me biuta vakatikitiki na siga se na veisiga rawa ga e nanuma ni dodonu me ra veisiga vakatabui. NA LOTU SA DIGITAKA NA SIGA SADE, NAI MATAI NI SIGA NI WIKI ka mai nai lakolako ni gauna me qai vakuri tale eso na siga me ra vakatokai me ra veisiga vakatabui." (JOHN LAUX, A COURSE IN RELIGION FOR CATHOLIC HIGH SCHOOLS AND ACADEMIES, 1936 edition, VOL 1, p.51.)
     "Na lotu Katolika, sa rauta ni sivia e dua na udolu na yabaki ni se bera ni kunekunetaki e dua na lotu vakarisito, mai na kaukauwa ni nona cakacaka vakalou e a veisautaka kina na siga tabu mai na siga Vakarauwai ki na siga Sade……Na vuravura ni lotu vakarisito ena kena i tekivu e kunea na siga tabu ni lotu vakarisito ni sa rui vakadeitaki tu vakaukauwa me rawa me cici veibasai kina kei na kena bula. O koya gona oqori sa mai biu kina ena ruku ni dua na kena i valavala e ganita, e dina ni sega ni duavata kina ena kena i vakarau ka yaco me tukuna kina na dodonu ni lotu Katolika me veisautaka na siga tabu mai na tolu na drau na yabaki sa oti. Na siga tabu ni lotu vakarisito sai koya me yacova na siga oqo, na kena vakatakilai votu na luve ni lotu Katolika me vakataka na watina yalewa na Yalo Tabu, ka sega ni a bau dua na kena vosa ni veisaqasaqa mai vei ira na veilotu vakarisito" JAMES CARDINAL GIBBONS IN THE CATHOLIC MIRROR, SEPTEMBER 23, 1893.
     "NA TARO - NA SIGA CAVA NA SIGA TABU?
     "KENA I SAU - NA SIGA VAKARAUWAI NA SIGA TABU.
     "NA TARO - NA CAVA NA VUNA EDA MAROROYA KINA NA SIGA SADE KA SEGA NI SIGA VAKARAUWAI?
     "KENA I SAU - EDA MAROROYA NA SIGA SADE KA SEGA NI SIGA VAKARAUWAI BALETA NA LOTU KATOLIKA SA TOKITAKA OTI NA KENA BIBI KEI NA KENA VATABUI NI SIGATABU MAI NA SIGA VAKARAUWAI KI NA SIGA SADE." PETER GEIERMAN, CSSR. THE CONVERT’’S CATECHISM OF CATHOLIC DOCTRINE p50, 3rd edition, 1957.

     Eda sa qai raica rawa oqo ni lotu Katolika sa veisautaka oti na nona siga ni vakacecegu na Kalou ki na siga Sade. Ia, mai na kaukauwa se na lewa nei cei me mai veisautaki kina na siga ni vakacecegu ni KAVA ni vunau mai na siga Vakarauwai ki na siga Sade? Na lotu Katolika vakaroma e a qai vakaraitaka vakamatata mai:-
     "Na lewa ni lotu (Katolika) e rawa me vakakina me na sega ni vauci tu mai na lewa vaka i volatabu, baleta na lotu sa veisautaka oti na siga ni vakacecegu ki na siga Sade, e sega mai nai vakaro nei Karisito, ia mai na nona lewa ga vakataki koya." Canon and Tradition, p.263.

     "Na siga vakarauwai sai koya dina beka nai Kavitu ni siga me vakataka nai vola tabu kei nai vunau e tini? Au sauma io. Na siga sade nai matai ni siga ni wiki ka a veisautaka na lotu nai Kavitu ni siga –– siga vakarauwai ena vuku ni siga Sade, nai matai ni siga? Au sauma Io. Ea veisautaka beka na siga O Karisito? Au sauma Esega!
     "Nomuni tamata yalodina, J.CARD Gibbons." JAMES CARDINAL GIBBONS ARCHBISHOP OF BALTIMORE, MD. (1877-1921) in a signed letter.

     "Ena vuku ni ka oqo sa na rawa kina vei keda me da kila na kena levu ni kaukauwa e tu vua na lotu mai na nona vakadewataka tiko se na nona vakamacalataka tiko vei keda nai vunau ni Kalou –– e dua na kaukauwa okoya sa ciqomi raraba tu na kena i valavala mai vei ira na veilotu vakarisito e vuravura taucoko, e vaka talega kina vei ira na veilotu tani, o ira era kaya ni ra taura ga nai vola tabu vakataki koya me nodra i vakarau ni vakabauta duaduaga, mai na nodra maroroya me vaka na siga ni vakacegu, e sega ni kavitu ni siga ni wiki me vaka e vakarota vakaukauwa nai vola tabu, ia nai matai ga ni siga. O koya eda kila me vakatabui, ia oqori mai nai vakarau kei nai vakavuvuli ni Lotu Katolika." HENRY GIBSON, CATECHISM MADE EASY #2, 9th edition, vol.1, p341-342.

     "Me kena i vakarau, Esega ni kune ena dua na tiki ni vola tabu ni sa veisautaka ko Karisito se nodratou lewa na i apositolo me sa veisautaki na siga ni vakacecegu mai na siga vakarauwai ki na siga sade, sai koya oqori na i kavitu ni siga ni wiki, na siga vakarauwai. Edaidai era lewe levu na tamata lotu vakarisito era maroroya na siga sade baleta ni a sa vakaraitaki mai vei keda mai na lotu (Katolika vakaroma) na lotu e tu ena taudaku ni vola tabu" CATHOLIC VIRGINIAN, OCT 3, 1947, p9, article "TO TELL YOU THE TRUTH."

     "E a volai enai qaqalo ni liga ni Kalou ena rua na vatu raraba. Na i vakaro vakalomalagi (vunau e tini) oqo e a ciqomi mai vua na Kalou levu mai vei Mosese ena lomaloma ni Kurukuru ena ulunivanua ko Saineai...O Karisito ea mai tomana okoya na veivunau oqo ena vatu raraba erua ni loloma--lomana na Kalou kei na lomana na wekamu, E vakaraitaki rau me vaka e rau vauci vata tu se duabau ena ruku ni lawa vou ena (Maciu 19) ka vaka talega kina ena nona i vunau ena ulunivanua (Maciu 5)....Na lotu Katolika ena Yasana Kadua, ni sa veisautaka oti na siga ni vakacecegu mai na siga tabu vakajiu se nai Kavitu ni siga ni wiki ki nai matai, ka cakava nai Katolu ni vunau me vagolea ki na siga Sade me sa siga e dodonu me vakatabui me siga ni Turaga." THE CATHOLIC ENCYCLOPEDIA VOL 4, "THE TEN COMMANDMENTS", 1908 edition by ROBERT APPLETON COMPANY; AND 1999 ON-LINE edition by KEVIN KNIGHT, URL http://www.newadvent.org/cathen /04153a.htm) Imprimatur, JOHN M. FARLEY, ARCHBISHOP OF NEW YORK).

     "...Ke a sega ni tu vua na kaukauwa vakai koya, ke a sega ni cakava rawa na ka era duavata kaya kina na veimatalotu ena gauna oqo, ke a sega ni rawa me a veisautaka na kena maroroi na siga Sade nai matai ni siga, mai na kena maroroi na siga vakarauwai nai Kavitu ni siga ni wiki, e dua na veisau o koya e sega sara ga kina e dua na lewa vakaivolatabu." STEPHEN KEENAN, A DOCTRINAL CATECHISM On the Obedience Due to the Church, 3rd edition, chapter 2, p.174 (Imprimatur, JOHN CARDINAL McCLOSKEY, Archbishop of New York).

     Mai na nona sa taura cake na lotu Katolika vakaroma na nona kaukauwa kei na nona lewa vakataki koya me veisautaka kina na siga e dau qaravi kina na Kalou mai na siga Vakarauwai nai Kavitu ni siga ni wiki ki na siga Sade nai matai ni siga, ka sega ena kaukauwa kei na lewa ni Kalou me vaka e kunei ena nona i Vola Tabu, qare na siga Sade e makare sese tu ka sai koya e dua na siga ni qaravi Kalou e a bulia walega na lotu Katolika vakaroma, ka sega ni Kalou. Ia na lotu Katolika e sega ni bau rerevaka vakadua me vakadinadinataka oqo!
     "Esega beka ni oira kece na tamata lotu vakarisito era vukea na kena vakatabui na siga sade, ka ra vakuai ira ena siga koya mai na vei cakacaka wale era dau vakabobulataki ira tu kina? Esega beka ni kena muri na lawa oqo sai koya edua na ka bibi duadua vei ira na noda veicakacaka tabu? Ia ena rawa mo wilika nai Vola Tabu mai nai vola ni vakatekivu ka yacova na i vakatakila, ka ko na sega ni na raica rawa e dua nai yatuvosa e vakatulewataki tiko kina na kena vakatabui na siga Sade, nai Vola Tabu e vakaukauwataka na kena maroroi vakalotu na siga Vakarauwai e dua na siga okoya keimami sega ni vakatabuya." JAMES CARDINAL GIBBONS, The Faith of Our Fathers (1917 edition), p72-73 (16th Edition, p111; 88th Edition, p.89).

     "O ira (na veilotu vakarisito tale eso) e ra vakatoka ni nodra i tavi dina me ra maroroya na siga Sade ka vakatabuya. Ena vuku beka ni cava? Baleta na lotu Katolika vakaroma e tukuna vei ira me ra cakava vakakina. E SEGA NI TU TALE VEI IRA EDUA NA VUNA....Na kena maroroi na siga Sade sai koya e mai yaco kina me dua na lawa vakalotu e duatani vakadua mai na lawa vakalomalagi ni nona maroroi na siga ni vakacecegu....Na dau vola i vola ni lawa ni siga Sade...sai koya na lotu Katolika." Ecclesiastical Review, February, 1914.

     "Na siga Sade...e rui matata vinaka tu ni dua na ka e a bulia ga na lotu Katolika."  AMERICAN CATHOLIC QUARTERLY REVIEW, JANUARY, 1883.

     "Na siga Sade...sai koya na lawa ni lotu Katolika duaduaga..." AMERICAN SENTINEL (CATHOLIC), JUNE, 1893.

     "Na siga sade e dua na i vakarau ni lotu Katolika kei na kena i cavuti ka maroroi ena rawa walega ni na taqomaki mai nai vakavuvuli vakatolika....Mai nai vakatekivu ki nai otioti se i tinitini ni Vola Tabu e sega sara ga ni dua na tikina lailai se Tikina lekaleka me vakadinadinataka na kena Tokitaki ni qaravi Kalou raraba vakamacawa mai nai otioti ni siga ni macawa ki nai matai." CATHOLIC PRESS, SYDNEY, AUSTRALIA, AUGUST, 1990.

     Ena gauna oqo oira na lewe ni lotu Katolika era sa vakatavulici me ra vakila na nona kaukauwa na Pope kei na nodra lotu ni sa cecere cake mai na nona kaukauwa na Kalou, ka ra sa vakila na kena vinaka na nodra muria tiko na lawa vakaroma ena nodra vakatabuya tiko na i matai ni siga ni wiki. Ia oira na lewe ni veilotu vakarisito era vakalasuya na kaukauwa ni lotu vakaroma. Ia era tomana tikoga na nodra qaravi Kalou ena Siga Sade –– edua na siga e kacivaka na lotu Katolika duadua ga, ni tu vua na kaukauwa me vakatabuya: o koya gona se ra vakadinadinataka na veilotu vakarisito se sega, mai na nodra tomana tikoga me qaravi Kalou ena siga Sade, era sa vakamuria sara tikoga na lawa ni lotu Katolika vakaroma kei na kena Pope ka sega ni nonai vunau na Kalou!
     "Ena rui uasivi kevaka me na tukuni tale ki na lotu Presbyterians, lotu Papitaiso, lotu Wesele kei ira na veitolu vakarisito tale eso ni volatabu esega vakadua ni duavata kei ira ena dua na vanua ena nodra maroroya tiko na siga Sade. Na siga Sade e dua walega na ka e a bulia na lotu Katolika vakaroma. Ka ko ira era maroroya na siga koya era sa maroroya talega na i vunau ni lotu Katolika." PRIEST BRADY, IN AN ADDRESS REPORTED IN THE NEWS, ELIZABETH, N.J., MARCH 18, 1903.

     Mai na kena muri nai vunau ni lotu vakaroma ka sega ni vunau ni Kalou, Oira na veilotu vakarisito kece era maroroya tiko na siga Sade, era sa cuva sobu tiko ka solia na nodra vakarokoroko vua na Pope ni lotu Katolika ka sega ni vakarokorokotaka na Kalou ni lomalagi –– ia na lotu vakaroma e kila vinaka sara tu ga oqori!
     "Sai koya na lotu Katolika...ya e a tokitaka na vakacegu ni Siga Tabu ki na Siga Sade me i vakananumi ni nona a tucake tale na noda turaga. O koya gona na nodra maroroya na veilotu vakarisito na siga Sade sai koya na vakarokoroko era solia vaka veitalia ga vakai ira, vua na kaukauwa ni lotu Katolika." MONSIGNOR LOUIS SEGUR, Plain Talk About the Protestantism of Today, p.213.
     "Na veilotu vakarisito era gadreva cake na siga Sade mai na Siga Vakarauwai me siga ni qaravi Kalou raraba ni sa oti na nona veisautaka na lotu Katolika...MAI NA NODRA MAROROYA TIKO NA SIGA SADE, ERA SA CIQOMA TIKO NA NONA KAUKAUWA NA GUSUNIVOSA NI LOTU KATOLIKA, NA POPE." Our Sunday Visitor, February 5, 1950.

     "Au solia tu ena veiyabaki taucoko oqo e $1000 vua edua e rawa me vakadinadinataka vei au mai nai vola tabu duadua ga ni sa dodonu vei au me’’u maroroya na Siga Sade ka vakatabuya. Esega ni dua na lawa vaka koya ena i vola tabu. Sai koya e dua na lawa tabu ni lotu Katolika vakataki koya. Nai vola tabu e kaya, nanuma na siga ni vakacecegu mo vakatabuya. Na lotu Katolika e kaya ‘Esega. Mai na noqu kaukauwa vakalou au sa taba bokoca kina na siga ni vakacecegu, ka vakaroti iko mo maroroya ka vakatabuya nai matai ni siga ni wiki. Ka raica! NA VURAVURA RARABA TAUCOKO ERA CUVA SOBU ENA TALAIRAWARAWA NI VAKAROKOROKO KI NA NONA LEWA NA LOTU KATOLIKA." Father T. Enright, C.SS.R. of the Redemptoral College, Kansas City, in a Lecture at Hartford, Kansas, February 18, 1884, printed in History of the Sabbath, p.802.

     E levu na veimatalotu era tovolea vakaidina tiko me ra qarava ka lotu vua na Kalou ena nodra vinaka kece ni kilaka kei na gumatua, ia era lecaika tu ena vuku ni leqa oqo. Oti, ena gauna eda vorati ira kina ena dina ni qaravi Kalou ena Siga Sade ni sai koya e dua walega na lewa ni lotu Vakaroma, ka sega ni nona lewa na Kalou, era lewe levu era tovolea me ra vakadonuya na veisau mai na Siga Vakarauwai ki na siga Sade ena veivuna vakaivolatabu.  Ia, esega sara ga ni bau dua na tiki ni vosa lailai me tukuni vakamatata kina ni Kalou sa veisautaka oti na nona siga ni vakacecegu ki nai matai ni siga ni wiki!  Qai rawa vakacava beka me ra tovolea me laveta cake nai matai ni siga ni wiki me cecere cake mai vua na siga ni vakacecegu ni Turaga, ka oti me ra qai tukuna tiko ni ra qarava tiko ka lotu tiko vua na Kalou, ka sega vua na Pope?
     Era tiko eso na vakanananu e vakadreta tiko na kena maroroi nai matai ni siga ni wiki, me i sosomi ni siga ni vakacecegu ni vola Tabu, o koya meda sa vakaraica mada.


NAI MATAI NI VAKANANANU:

     "Na veivakabulai e levu cake mai na veibuli; okoya gona e dodonu kina vei keda me da maroroya na siga ni tucake tale nei Karisito me i sosomi ni nona Siga ni Vakacecegu makawa na Kalou."

     Evei beka na tikina e kaya kina na Kalou oqo? Esega mada ni se bau kune ena vosa ni Kalou (VOLATABU). Na dodonu cava beka e tu vua e dua na tamata me kacivaka e dua nai tukutuku vaka koya ka oti me qai mai yavutaka yani kina na veisautaki ni siga ni vakacecegu? Esega ni gadreva na Kalou vua na tamata me maroroya e dua na siga rawa ga me i vakananumi ni veivakabulai. Ia e a nona lewa dina vei keda me da vakatabuya nai Kavitu ni siga ni Vakacecegu me i vakananumi ni nona a veibuli ena vuku ni ka koya eda kila tiko kina ni Kalou sai koya na noda dau ni veibuli.
     Ia kevaka beka me dua nai tavi me da maroroya edua na siga ena dua na macawa ena vuku ni ka oqo, ena rairai na siga duadua ena ganita vinaka sai koya na siga e a vakoti kina ena Kauveilatai. E a sega ni tukuni ni da rawata na vakabulai ena vuku ni nona tucake tale ko Karisito, ia e a tukuni ga ni da rawata na vakabulai ena vuku ni nona a mai dave na dra i Karisito (Vakatakila 5:9; Efeso 1:7; Kolosa 1:14; Iperiu 9:12, 15). Na veivakurabuitaki ni nona cakacaka ko Jiova ena nona solia na luvena lomani ka vakatubura duaduaga me mate ena vukudra e dua na kawa tamata vukitani sai koya na totoka ni nona veivakabulai loloma, okoya era vakaraica tu na vuravura kece ena qoroqoro ena veigauna kecega ka tawamudu. O cei me kila rawa na kena vakabutobutotaki na matanisai kei na veika bula ena nodra sautaninini ni ra raica tu ena siga koya. Vakarabuka, na siga ni mate, okoya gona e dodonu me bibi cake sara mai na siga ni taucake tale, ia na Kalou e a sega ni vakarota me maroroi e dua vei rau na siga oqori.
     Ia kevaka meda vakananuma na veivakabulai, e sega sara ga ni dua na kena yaga na kena mai butakoci tiko na vakatabui ni nona siga ni vakacecegu na Kalou me rawa kina na kena vakayacori. Na Kalou e solia oti tu vei keda nai vakananumi ni ka oqo (raica 1 Koronica 11:23-26).


NAI KARUA NI VAKANANANU:

     "Eratou a sota vata na tisaipeli ena siga e a tucake tale kina na turaga me ratou vakananuma na ka e a yaco, ka a duavata nai vakabula kei na soqoni oqo ena nona a tiko vata kei ira" (raica JONI 20:19).

     Kevaka beka me a dina oqo, Ea sega ni vakadinadinataka ni sa mai veisautaka na siga ni vakacecegu ni Kalou. Sa oti e vica vata na siga, era sega vakadua ni vakabauta ni sa tucake tale mai na mate na nodra turaga ia era soqoni vata ga ena vuku ni nodra dau kana vata ka vakauasivi ena nodra vunitaki ira mai vei ira na Jiu (raica MARIKA 16:12-14; JONI 20:19) Qare bagi oira na tisaipeli era sega ni a vakananuma tiko na nona tucake tale na turaga, ka sa vakadinadinataka votu ni a sega sara tu ga ni se bau tu vei ira e dua na kila na kena veisautaki na siga ni vakacecegu. Era maroroya na siga ni vakacecegu me vaka nai vunau. Ka ra tekivutaka tale na nodra cakacaka enai matai ni siga ni wiki (raici Luke 23:55-56, 24:1).

NAI KATOLU NI VAKANANANU:

     "Sa oti e bogi walu," eratou sa qai sota vata tale ko Jisu kei iratou na nona tisaipeli (raica Joni 20:26) oqo e rairai ni a yaco tiko enai matai ni siga ni wiki, o koya sa mai yaco me vakadinadinataka me sa nodra siga ni vakacecegu na lotu vakarisito!"

     O cei me kila vakavinaka koya "ni oti e bogi walu" me kena i balebale e dua walega na macawa? Ni da vakadeuca vakavinaka na vosa e rawa me kenai balebale oqori ni sa yaco tiko ena i kaciwa ni siga "ni sa oti e walu na siga" sa sivi yani.
     Ia kevaka me sa oti e walu na siga me kena i balebale e dua ga na macawa, e vakadinadinataka rawa vakacava oqo ni sa mai yaco na siga Sade me nodra "siga ni vakacecegu na lotu vakarisito?" ena gauna e sega sara tu ga kina ni dua na kena i vakadinadina ni O Karisito se oiratou na nona tisaipeli e a bau vakacegu ena siga koya? Esega ni dua na tiki ni vosa lailai me vakataka na siga ni vakacecegu ni lotu vakarisito me bau kune e nai vola tabu. Na siga ni vakacecegu ena vei macawa e tukuni tu e nai vola tabu sai koya na siga ni vakacecegu ni Turaga –– nai Kavitu ni siga (raica VAKATEKIVU 2:2-3).
     Ena sega soti ni matau se me vakaibalebale toka meda kaya ni O Karisito e a kunei ira se raici ira na nona tisaipeli ena siga koya, baleta ni ratou a vakaitikotiko vata ga (raica CAKACAKA 1:13).


NAI KAVA NI VAKANANANU:

     "Na Yalo Tabu e a lako sobu mai vei ira na tisaipeli ena siga ni Penitiko ena i matai ni siga ni wiki. O koya gona, nai matai ni siga ni wiki sa dodonu me da maroroya ka sega ni siga ni vakacecegu ni Turaga " (raica Cakacaka 2:1-2).

     E vakadinadinataka tiko ni siga ni Penitiko e a yaco talega ena i matai ni siga ni wiki, ka se vo tiko me vakadinadinataki na siga oqo me sa yaco me siga ni vakacecegu. Sai koya na solevu ni Penitiko ka sega ni matai ni siga ni wiki, e a nakita na Kalou me vakarokorokotaki na siga ni Penitiko e a vakayacani tu vakamatata na yacana, ia na siga ni macawa ea mai yaco kina e a lako siviti mai ena vakanomudi. Ea sega ni nakinaki nei lomalagi me vakarokorokotaki nai matai ni siga ni wiki, ia me vakatakilakilataki na kena sa mai vakayacori rawa nai balebale ni solevu ni Penitiko.
     Na vakamatei ni luve ni lami ena i katinikava ni siga ni matai ni vula, sa mai sotava na kena i vakatakarakara ena nona sa mate na lami ni Kalou ena Siga Koya (raica LAKOYANI 12; JONI 19; 1 KORONICA 5:7).  Na kena vakacabori na i matai ni vuata ena i katinikaono ni siga ena i matai ni vula sa mai sotava na kena i vakatakarakara ena nona sa mai tucake tale na noda turaga ena siga koya. Nai matai ni tucake tale mai na mate (raica VUNAU NI SORO 23; 1 KORONICA 15:20-23; CAKACAKA 1:1-12). Kei na kena sovaraki mai na Yalo Tabu ena siga ni penitiko e mai sotava kina na kena vakatakarakarataki ni balebale ni solevu ni Penitiko. Esega ni ka bibi na siga era mai vakayacori kina na veika oori. Ia na ka e bibi cake, sai koya na nodra sa mai vakavatukanataki ka sotavi nai balebale ni vei solevu, vakatakarakarataki makawa oqori kei na kena i valavala.

     Ea sega ni a vosataka na Kalou eke e dua na ka me ra rokovi tiko kina na siga era yaco kina na veika oqo, ka sega talega ni tu e dua na kena i vakadinadina me sa mai veisautaki kina na gauna ni nona siga ni Vakacecegu ni Kalou.
     "MO KAKUA NI VAKAIKURITAKA NA NONA VOSA, DE VUNAUCI IKO KO KOYA, KA KO SA KUNE KINA MO TAMATA LASULASU." VAKAIBALEBALE 30:6.


NAI KALIMA NI VAKANANANU:

     "Ko Paula e a bau dovi madrai vakadua ena i matai ni siga ni wiki. Sa yaco kina na siga oqo me vakatokai me nodra siga ni vakacecegu na lotu vakarisito" (raica CAKACAKA 20:7).
     Ena dua na gauna na nodratou lotu na i Apositolo mai Jerusalemi era a dau dovi madrai ena veisiga (raica CAKACAKA 2:42-46).  Kevaka na nona mai yaco vakadua na dovi madrai oqo e Tiroa ena i matai ni siga ni wiki me sa vakavuna kina me sa siga ni vakacecegu, sa qai vakacava na nodratou lotu nai Apositolo mai Jerusalemi ena nodratou dau dovi madrai tiko ena veisiga tale eso, ena dodonu beka na veisiga tale eso oqori me vakatokai me ra sa siga ni vakacecegu talega?
     Na cava na vuna meda mai dreta kina edua na ka e a yaco ga vakadua ena dua na soqoni ena yakavi ena i matai ni siga ni wiki se siga Sade. Ka da mai tovolea tiko me da vakadinadinaktaka e dua na ka lasu ni sa mai veisautaki na siga ni vakacecegu, ena gauna vata koya eda sega ni raica tiko na dina ni o Paula nai apositolo vata ga oqo e vunau ena vei Kavitu ni siga ni vakacecegu, esega walega vei ira na Jiu, ia vei ira talega na vei matanitu tani (raica CAKACAKA 13:14, 42, 44, 16:13, 17:2, 18:4).


NAI KAONO NI VAKANANANU:

     "Eda na kunea na noda vakacegu vei Jisu ka sa vakaraitaki koya vakataki koya ko Jisu me turaga talega ni siga ni vakacecegu. Okoya gona nai Kavitu ni siga ni wiki sa na sega tale ni mai vakatabui tiko, baleta ni ko Jisu sai koya ga na noda siga ni vakacecegu " (raica MACIU 12:8, 11:28-30)!

     Ena gauna e rui dina tiko kina ni oi keda kece meda na kunea kecega na vakacegu vei Jisu (vakacegu mai na lomaocaoca, icolacola, niuqawaqawa, valavala ca kei na so tale) ka ena gauna e rui dina talega kina ni o Jisu e vakaraitaki koya me turaga talega ni siga ni vakacecegu, ia e sega ni dodonu me da mai vakaibalebaletaka se okata ni sai Jisu na siga ni vakacecegu vakataki koya!
     Na Ranadi ni Bolatage esega ni o koya o Bolatagane vakataki koya, ia e kena i liuliu se kena Ranadi ga ko koya. Ia e vaka talega kina, ko Jisu esega ni okoya na siga ni vakacecegu vakataki koya. Ia e lewa ka kena turaga talega ni siga ni vakacecegu ko koya. Me vaka ni da kunea na noda vakacegu mai vei Jisu, sa dodonu me da kakua ni lecava talega me da vakacegu ena nona siga ni vakacecegu ena veimacawa. Me vaka ni ko Jisu e se nodra turaga tikoga edaidai oira kece era muri koya, o koya gona e se dua tikoga na nona siga ni vakacecegu okoya e kena turaga, okoya gona oira era muri koya era vakatabuya tiko edaidai, ka siga cava beka ena loma ni macawa na siga ni vakacecegu oqo ni Kalou ena gauna ni veiyalayalati vou oqo?
     "Ni sa dua na tikina sa vosataka vakaoqo ko koya nai kavitu ni siga. A sa vakacegu na Kalou mai na nona cakacaka kecega e na kenai Kavitu ni siga; o koya oqo sa, vo tiko edua nai vakavakacegu (na kena maroroi na siga ni vakacecegu) me nodra na tamata ni Kalou. (NANUMA: nai balebale ni vosa "vakacegu" oqo ena vosa vaka Greek na "sabbatismos" ka vakadewataki me dau maroroya tiko na siga ni vakacecegu – raica na Strong’’s Exaustive Concordance. Greek word #4520.) Ia ko koya sa curu ki na nonai vakavakacegu, sa vakacegu mai na nona cakacaka me vaka sa vakacegu na Kalou mai na nona. O koya oqo me da qai gumatua sara me da curu ki nai vakavakacegu ko ya, de bale e dua na tamata ni sa talaidredre vakakina." IPERIU 4:4, 9-11.

     Sa vakakina na nona vakarota vakaukauwa ko Paula ni sa tiko dina e dua na siga ni Vakacecegu vei ira na tamata ni Kalou me ra vakatabuya ena gauna ni veiyalayalati vou oqo. Ka ni siga ni macawa oqo sai koya na siga vata ga e a vakatabuya na Kalou ena nona veibuli oqori nai Kavitu ni siga se siga Vakarauwai. Me da rogoca ka muria nai vakasala nei Paula ka levea kina na noda lutu tani mai na loloma ni Kalou ena vuku ni noda tawa vakabauta mai na noda sega ni maroroya tiko na nona Siga Tabu ni vakacecegu!


NA KAVITU NI VAKANANANU:

     "E a vakarota na lotu mai Koronica ko Paula vakaoqo:- E na i matai ni siga ni wiki, mo dou dui tugana nai yau eso me tu me vaka sa vakalougatataki kina ko koya, me kakua kina ni caka na soli ni kau sa lako yani (1 KORONICA 16:2). O koya gona sa mai yaco kina me nodra Siga Tabu na lotu vakarisito."

     Ia ko Paula e a sega ni kaya "Solia na nomu i solisoli ki na vale ni yau ni lotu ena i matai ni siga ni wiki," Ia, e a kaya tiko "Ena i matai ni siga ni wiki mo dou dui biuta vakatikitiki, se dou dui maroroya vakai kemudou mai vale nai yau eso.
     E a vakamatatataka na i Apositolo ki vei ira yadua na veitacini mai Koronica me ra maroroya e vale e so na tiki ni tubu se ka era rawata ena vei macawa ena i matai ni siga se nai tekivu ni macawa ni se bera ni na rawa vei ira me ra vakayagataka kece. Mai na nodra na muria nai vakasala nei Paula sa rawa vei ira me ra na vakaliuca tiko na Kalou kei na nona Cakacaka ena nodra veika vakailavo, ka na sega ni na vakalaivi tu me na qai caka ena i otioti ni macawa ena gauna sa na vakayagataki oti kece kina na nodra i lavo se i yau. Na taro levu e vakatau tiko vakatabakidua ki na i balebale ni kena vakamatatataki na vosa "vata kei koya" e rua na kena i tukutukuni vaka Latini, na Vulgate vata kei na Castellio e solia edua na kena vosa lekaleka "apud se" –– "vata vei koya e vale" Na mataqali vosa vata oqori edau soli vakavuqa ena so tale ni kenai rogorogo.
     Na tiki ni vosa oqori, e sega ni vakadinadinataka ni soqosoqo lotu mai Koronica era a soqoni vata me ra qaravi Kalou ena siga Sade ia ena yasana kadua, e vakadinadinataka vei ira na lewe ni lotu yadua me ra dui tiko ga ena nodra vale ka dikeva na nodra veika vakavuravura ka maroroya vata vei koya e vale enai tekivu ni dua na macawa me vaka sa vakalougatataki ira kina na Kalou. Ia kevaka era sa cakava kece vakaoqori, ena gauna sa na yaco mai kina ko koya nai Apositolo se ko (Paula) na nodrai solisoli kece sa na vakarautaki tu, ka sa na rawa me ra na solia yadua vua na veika era sa kumuna mai.


NAI KAWALU NI VAKANANANU:

     "E sega ni dua me kila dina nai Kavitu ni siga ni macawa mai na vakatekivu me mai bale beka ena siga cava ena loma ni macawa. O koya gona na tamata vakataki koya yadua ena gadrevi me vakatulewataka na siga cava ena loma ni dua na macawa me maroroya me vakatabuya vua na Kalou me nona siga ni vakacecegu, ia na siga Sade e dua na siga e rui rauta vinaka me vakataka na veisiga tale eso."
     Ia, e se sega ni bau dua na gauna e se yali tani me vakatekivu sara mai na gauna ni veibuli ka yacova sara mai na gauna oqo. O koya gona na cowiri vata ga ni vitu na siga ena veimacawa ka vakatekivutaki mai na gauna ni veibuli sai koya vata ga na cowiri ni vitu na siga ena dua na macawa vata eda sa taura tikoga oqo edaidai, ka veitalia sara ga na kena sa mai veisautaki na vei yaca ni siga ni veimacawa ka vakatau tiko ena i vola ni vula e vakayagataki!
     Ena gauna e a veisautaki kina nai vola ni vula mai na kena vaka Julian ki na Gregorian ena i katinikaono ni senituri, e a kilai rawa ni vola ni vula vaka Julian ni a lailai sobu tiko se a leka tiko mai na tini na siga mai na kena cowiri ni dua na yabaki. Ia na kena cowiri vata ga ni vitu na siga ni veimacawa e sega ni a mai veisautaki veitalia ga na kena a mai soqoni vata tale e tini na siga ena i vola ni vula vaka Gregorian. Siga lotulevu Okotopa 4, 1582 ena i vola ni vula vaka Julian e a muria sara ga mai na veisau ena siga ka tarava, Siga Vakaraubuka Okotopa 15, 1582 ena i vola ni vula vaka Gregorian –– oqori e dodonu tikoga kina na kena cowiri ni veisiga ni veimacawa mai na Siga Sade ki na siga Vakarauwai! Ia ena dina beka ni so vei keda ena sega ni vakabauta na kena dina ni se sega ni dua na gauna sa bau yali tani se lutu tani mai na gauna e a vakayacori kina na veibuli ka yacova mai na gauna oqo. Na Kalou e a vakaraitaka dina vei ira na nona tamata na siga cava ena loma ni macawa edaidai nai Kavitu ni siga ni macawa –– oqori na siga ni Vakacecegu dina, na siga ni nona qaravi na Kalou!

     Ena nona a tiko voli e vuravura oqo ko Karisito, ea turaga talega ni siga ni vakacecegu. E kila deivaki sara tu ga o koya na siga cava ena loma ni macawa na i kavitu ni siga ni Vakacecegu makawa ni veibuli me dau qaravi Kalou kina. Ia mai na gauna eda sa vakayagataka kina edaidai edua tani tale nai vola ni vula mai na kena ea vakayagataka ko Karisito, na siga cava beka ena loma ni macawa ena noda i vola ni vula vou oqo e dusimaka tiko vakadodonu na i Kavitu ni siga ni Vakacecegu ni Kalou? Nai vola Tabu e vakaraitaka votu vakamatata sara tu ga ki vei ira kece era na raica rawa na veika e a vakayacori vakavolivolita na nona vakoti ki na Kauveilatai kei na nona tucake tale na noda turaga ka i vakabula ko Jisu Karisito, okoya na siga dina sara ga ni loma ni macawa edaidai sai koya na nona Siga Tabu ni vakacecegu dina na Kalou.
     Nai Vola Tabu e vola koto ni O Karisito e vakoti ki na Kauvelatai ena i kaono ni siga ni loma ni macawa se na siga Vakaraubuka –– edua na siga ni se bera na siga ni vakacecegu (raica Marika 15:42; Luke 23:54; Joni 19:31, 42; Maciu 27:62), E a tucake tale ena i matai ni siga ni macawa, se dua na siga ni sa oti na siga ni Vakacecegu (raica Maciu 28:1-8; Marika 16:1-10; Luke 24:1-8; Joni 20:1). Okoya e vakaraitaka tiko ni O Karisito e a vakacegu tu ena i bulubulu ena loma ni siga ni vakacecegu na i Kavitu ni siga. Sa na rawarawa sara kina na kena kilai ni o Jisu Karisito e a tucake mai nai bulubulu ena mataka ni siga Sade –– okoya era lewe vuqa era vakatoka me Siga ni Tucake tale se EASTER (raica CAKACAKA 12:4).  Ni sa tu vei keda na kila ni dina oqo, sa na qai rawarawa sara vei keda meda vakadeitaka vakamatata na vei siga ni veimacawa ena noda i vola ni vula ena gauna oqo me vakatauvatani vata kei na veisiga ni veimacawa ena veigauna eliu.

     Me vaka ni a tucake tale O Karisito ena siga eda vakatoka edaidai na Siga Sade. Na siga oqo erau duavata sara ga kei nai matai ni siga ni wiki ena gauna eliu –– se na Siga e tarava ni sa oti na siga ni vakacecegu. Ia na siga eda vakatoka me siga Vakarauwai ena noda i vola ni vula oqo, erau duavata sara ga kei nai Kavitu ni siga ni wiki ena gauna eliu, kei na siga eda vakatoka me siga Vakaraubuka ena noda i vola ni vula oqo, erau dua vata sara ga kei nai Kaono ni siga ni veimacawa ena gauna e liu –– se na siga ni vakavakarau ni se bera ni yaco na siga ni vakacecegu. O koya gona vei ira kece era gadreva me ra muria, ka qarava na Kalou ena lomadra taucoko, vakasama, yalodra kei na nodra kaukauwa ena nodra lomana ena vuku ni ka e a cakava kei na veika e se cakava tikoga ena vukudra, era na raica ni Kavitu ni siga ni vakacecegu ni Kalou edaidai sai koya ga na siga Vakarauwai –– na siga e tarava ni sa oti na siga Vakaraubuka, kei na siga e tarava ni se bera na siga Sade. Oqori gona sa mai vakaraitaka votu sara tu ga ni siga ni vakacecegu ni Kalou e se sega ni se bau veisautaki na kena i tutu me i Kavitu ni siga ena kena cowiri na veimacawa me vakatekivutaki mai na kena a vakatabui mai nai vakatekivu ena gauna ni veibuli ka na sega sara ni na veisau!

     Na siga ni vakacecegu e a tekivutaki mai Iteni ni se bera ni curumi vuravura na i valavala ca me i Kavitu ni siga ni macawa ni veibuli (raica VAKATEKIVU 2:2-3).  Na Kalou e a mai vakadeitaka tale na i Kavitu ni Siga ni Vakacecegu vata ga oqori ni sa oti na nona curumi vuravura nai valavala ca, ena vukudra na nona tamata digitaki me ra maroroya ka qaravi koya kina, ni sa oti na nodra lako mai Ijipita rauta beka e 2500 na yabaki mai ki muri (raica L/YANI 20:8-11). Nai Kavitu ni siga ni Vakacecegu vata ga e a vakatabuya ko Karisito vata kei iratou na nona tisaipeli rauta e 1500 na yabaki mai ki muri. Na i Kavitu ni siga ni vakacecegu vata ga era a vakatabuya na tamata ni Kalou, rauta ni 33 na yabaki ni sa oti na nona mate O Karisito ena gauna ni veiyalayalati vou (raica Iperiu 4:4-11).  KO SA BAU KILA NI KAVITU NI SIGA NI VAKACECEGU VATA GA OQO ENA VAKURI TIKOGA NA KENA VAKATABUI NI SA NA LESU VAKARUA MAI KO KARISITO KEI KENA SA –– NA TU NA VURAVURA VOU? (raica AISEA 66:22-23).  Sai koya gona oqori na vuna na i Kavitu ni Siga ni Vakacecegu sai koya na i vakananumi ni veibuli ka na sega ni mudu na nona dusimaka tiko na Kalou ni sai koya na noda Dauniveibuli!  Ko na sega kina ni rawa mo na veisautaka nai Kavitu ni siga ni vakacecegu oqo ki na dua tale na siga ni loma ni macawa me vakataka na nomu veisautaka na nomu siga ni sucu ki na dua tale na siga!  O koya gona na i Kavitu ni siga se siga Vakarauwai –– na siga ni vakacecegu e dau qaravi kina na Kalou, ena sega ni na veisau vakadua, ia ena yaco me nona siga ni vakacecegu tudei tikoga na Kalou ka yacova nai vakataotioti!
     Me solia vei keda na Kalou na nona Yalo Tabu ni loloma kei na kaukauwa me da qarava ka lotu vua ena nona siga ni vakacecegu digitaki na siga Vakarauwai ka sega ena siga Sade se dua tale na siga ena loma ni macawa. Ia mai na noda cakava tiko oqo, eda sa na vakaraitaka ni da sa qaravi koya ka lotu vua na Kalou dina ni veibuli, ka sega ni dua na ka tani tale me vakayacani me kalou.


NA I KACIWA NI VAKANANANU:

     "Me da sa qaravi Kalou sara ga ena veisiga, sega ni dua ga na siga ena loma ni macawa. O koya gona sa sega ni ganita kina me da maroroya ga edua na siga ena dua na macawa me siga ni vakacecegu vua na Kalou."

     Me vaka ni dina ni Tamata lotu vakarisito sa dodonu me lotu vua na Kalou ka qaravi koya ena veigauna kece ena veisiga yadua, ka oti, ena rui ka dredre sara vei ira me ra na maroroya na veisiga yadua ni macawa me siga ni vakacecegu tabu ni Kalou! Na Kalou e vakaraitaka vakavinaka vei keda:
     "Nanuma na siga ni vakacecegu mo vakatabuya. E ono na siga mo daucakacaka kina ka kitaka kina na nomu cakacaka kecega, ia nai Kavitu ni siga sa siga ni vakacecegu i Jiova na nomu Kalou, mo kakua ni kitaka kina e dua na cakacaka ko iko, se na luvemu tagane se na luvemu yalewa, na nomu tamata se na nomu vada, se na nomu manumanu, se na nomu vulagi sa tiko ena nomu lomanibai, ni sa buli lomalagi kei vuravura kei na waitui, kei na ka kecega sa tu mai kina ko Jiova ena siga e ono, a sa vakacegu e nai kavitu ni siga, o koya sa vakalougatataka kina ko Jiova na siga ni vakacecegu, ka vakatabuya." L/YANI 20:8-11.

     Ena so na vanua enai tukutuku vata oqo kei na vunau ni Kalou e vakaraitaka ni mataqali vakabauta vata oqori e cake e sega ni dodonu.
     Nai matai, Na Kalou e vakaroti ira kece era muri koya me ra maroroya na nona siga ni vakacecegu mai na nodra kakua ni cakacaka ena na siga ni qaravi Kalou oqo. O koya gona ke dua e gadreva me maroroya na veisiga yadua ni vei macawa me siga ni vakacecegu ni qaravi Kalou, sa na sega vei ira, se dua era semati vata kei ira me na cakava rawa edua na cakacaka ena nona Vakasaqara na ka me bula kina ena veisiga yadua ena loma ni macawa. Ia kevaka na tamata kece ena tovolea me muria nai nakinaki oqo, ena totolo sara na nodra dravudravua mai ka ra na mate ena viakana!  Erui matata dina tu ni sega ni dodonu me vakabauti me da maroroya na veisiga taucoko me vaka na siga ni vakacecegu ni qaravi Kalou.
     Na i karua, na Kalou e vakaroti ira kece era muri koya me ra cakacaka ena ono na siga ena veimacawa, ia me ra maroroya ga nai Kavitu ni siga ni vakacecegu ena veimacawa me vaka e dua na siga talei vakatabui ni qaravi Kalou ka me kakua kina na cakacaka. O koya gona kevaka edua e tovolea me maroroya na veisiga yadua ena veimacawa me vakataka na siga ni vakacecegu ni qaravi Kalou, ka sa na sega kina ni na cakacaka ena ono na siga ena loma ni macawa me vaka ea vakarota na Kalou, sa na yaco me ra na veisaqasaqa vata kei na lewa ni Kalou o koya era kaya era qarava.  Oqori talega sa vakaraitaka vakavinaka sara ga ni siga Sade vata kei na lima tale na siga ka tarava ena loma ni macawa era siga walega ni cakacaka ka era a sega ni a bau vakatabui ena dua na gauna. Ia na siga Vakarauwai duadua ga na siga ena loma ni macawa e a tukuna na Kalou me vakatabui!
     Nai katolu –– na Kalou e tukuna vakamatata ni Kavitu ni siga walega ena loma ni macawa me dau maroroi ka vakatabui me nona siga ni vakacecegu ni qaravi Kalou, ka sega tale ni dua na siga ena loma ni macawa, sega ni matai, se i karua se i katolu se so tale, ia nai Kavitu ga ni siga. O koya gona ena vukudra era muria na Kalou me ra maroroya e dua tani tale na siga ena loma ni macawa me vakataka na siga ni vakacecegu ni qaravi Kalou, era sa na veisaqasaqa vata sara tikoga kei na lewa kei na loma ni Kalou o koya era kaya se tusanaka ni ra qarava tiko!


NAI KATINI NI VAKANANANU:

     "Na siga ni vakacecegu e a tiki ni lawa ni solevu ni veiyalayalati makawa, o koya gona e a vakoti kina ki na Kauveilatai ena mate nei Jisu ka sa yaco kina na siga Sade me mai kena i sosomi ena gauna ni veiyalayalati vou oqo " (raica Kolosa 2:14-17).

     Me vaka noda sa raica oti mai ni Kavitu ni siga ni vakacecegu e a soli vei ira na tamata ni Kalou ena gauna ni veibuli. E kena i balebale oqori ni siga ni vakacecegu e a sa tu oti mai ni se bera ni curu mai nai valavala ca ki na vuravura, ka se bera talega kina ni vakatekivutaki na lawa ni vakacaboisoro kei na solevu eso. O KOYA GONA NA SIGA NI VAKACECEGU NI VEIMACAWA NI KALOU E A SEGA NI A TIKI NI LAWA NI SOLEVU ESO, KA A SEGA TALEGA NI A VAKOTI KI NA KAUVEILATAI VATA KEI IRA NA VEI LAWA NI VAKACABOISORO OQORI.
     Me vaka ni rui lewe levu e dredre vei ira mera kila na kedrau duidui na vunau ni vakacaboisoro ka a vola ko Mosese, kei nai vunau tabu se vunau e tini ka a vosataka na Kalou, me da sa vakaraica sara mada na kedrau duidui na rua oqo.

     Na vunau ni vakacaboisoro, e a vakatokai me i vunau ni veika vakavuravura (Iperiu 7:16) ia nai vunau Tabu ni Kalou sa vakadeitaki oti tu. "Ni da sa kila sa ka vakayalo na vunau (Roma 7:14) o koya e dua na lawa me na yaco kina e dua na veisau se me mai sosomitaki (Iperiu 7:12).  Nai vunau e tini o koya e a kaya ko Karisito "Ena takali mada ko lomalagi kei vuravura, ia ena sega ni takali mai na vunau e dua na mata-ni-vola lailai se dua na tikina lailai sara, ena yaco mada kecega (Maciu 5:18).
     Na vunau ni vakacaboisoro sai koya nai vakatakarakara ni veika vinaka me na muri mai (Iperiu 10:1), sa lesi ga me yaco mada na gauna ni veivakadodonutaki (raica Iperiu 9:10), ia ko koya ka dua sai koya na vunau tabu ka a tukuna kina ko Joni, o koya yadua sai valavala ca sa talaidredre ki na vunau, ni sai valavala ca oqo na talaidredre ki na vunau (1 Joni 3:4). O koya kadua e dua nai vua eda sega ni colata rawa (Cakacaka 15:10), ia okoya kadua nai vunau ni veisereki, o koya eda na lewai kina (Jemesa 2:8-12).
     Na vunau ni vakacaboisoro o koya ea vakaotia ko Karisito ena yagona (raica Efeso 2:15); na vunau tabu o koya e a sega ni mai vakaotia (raica Maciu 5:17), o koya e vakatokai nai vola liga ni veivakaro (raica Kolosa 2:14), o koya kadua e mai vakalevulevuya ka vakarokorokotaka (raica Aisea 42:21).  Ka kaya talega ko Jemesa na vunau vakaturaga ke da talaidredre kina eda sai valavala ca (raica Jemesa 2:8-12). O koya e a sega ni vakataudeitaki, o koya e a sa mai mudu, ni sa malumalumu ka sega ni yaga (Iperiu 7:18); o koya kadua nai vunau tudei ka sega ni mudu ka sega ni rawa me vakatawayagataki keitou sa qai vakatawayagataka na vunau ena vakabauta, se segai? Esega sara: Keitou sa vakataudeitaka ga na vunau (Roma 3:31).
     Na vunau ni vakacaboisoro na vunau ni bai e loma ni kedrau maliwa na Jiu kei ira na matanitu tani (raica Efeso 2:14); o koya kadua ena kena cakacaka vei ira na matanitu tani ni ra sa vola ena yalodra nai valavala ni vunau (Roma 2:14-15). O koya na vunau e lewena tu na kena veivakaro (raica Efeso 2:15); na vunau tabu na vunau ni Kalou o koya sai tavi ni tamata kecega me maroroya. (raica Dauvunau 12:13).
     Na vunau tabu levu na vunau e tini sa rawa walega me da na raica vinaka ena i tukutuki ni Katolu ni Agilosi (raica Vakatakila 14:9-12). Sai koya na i vunau oqo era maroroya tiko na kena vo ni kawa ni yalewa ena gauna e a veivala kina na gata levu vata kei ira (raica Vakatakila 12:17). Nai vunau tabu oqo ena vakadeitaka tu vei ira kece era maroroya me ra curu ena matamata ni Koro ka kania vakaitaukei na kau ni bula (raica Vakatakila 22:14).

     Na ka dina oqo ni sega ni yaga me da taqaya ena vuku ni vunau e rua oqo. Nai vunau tabu e tini a vakalevulevui, e a caka me dokai, vakataudeitaki ka tabu, dodonu, vakayalo, vinaka ka vakaturaga. Ia okoya kadua e ka ga vakayago; e i yaloyalo walega, e a ka ni vakaicolacola ka sa mai vakaoti, kavoro, kautani, vakoti ki na Kauveilatai, veisautaki ka sa sega ni vakabau ena vuku ni sa malumalumu ka sega soti na ka e yaga kina.
     Sa dina e so nai vakarau ni vunau e tini e dau kune e na veivola kece nei Mosese ka na dau veicurumaki vata tu kei nai vakarau ni veilawa ni vunau ni vakacaboisoro, ia oqo e sega ni kena i balebale ni ra mai wili talega me ra tiki ni lawa ni vakacaboisoro ka me ra sa kautani talega kina. Nai vunau e tini e tudei tu me vaka na tudei ni Kalou, ia nai vunau ni vakacaboisoro e a tudei tu ga me yacova na mate nei Karisito ena Kauveilatai. Oira era vota vakadodonu na vosa ni dina, era na sega ni taqayataka na kedrau duidui levu ni vunau erua oqo se mera na vakayagataka ena vunau ni Kalou e tini ki na veivosa e vakayagataki ena vuku ni vunau ni vola liga ni veivakoro.

     Na vunau e tini oqori era i vakarau tuvai tu vakamatau vakataki ira, ka ra taka mai na veidina eso. Ea vosataka na Kalou ena domona levu. A sa sega ni kuria (raica Vakarua 5:22), sa vakaraitaka oqori ni sa solia oti edua na vunau e taucoko. E a vola ko koya ena vatu raraba e rua ena i qaqalo ni ligana, e dua tale nai vakadinadina ni oqo dua na vunau e taucoko (raica Vakarua 9:9-11). E a biuta oqo ko koya ena ruku ni dabedabe ni loloma enai karua ni wase ni vale Tabu (raica LAKO YANI 30:6; IPERIU 9:4-5), nai vakadinadina bula ni okoya nai vunau oqo ena gadrevi kina e dua nai soro e ganita e na gauna sa voroki kina. Na Kalou e qai vakayacana na vei ka e a vola ena vatu raraba, e dua na lawa kei nai vunau (raica LAKO YANI 24:12).
     NAI VUNAU RUARUA E TIKO KINA NA VEI SIGA TABU ESO. Ka oti erui matata vinaka na kedrau duidui.  Na Sigatabu nai Kavitu ni siga e a tekivutaki sara mai Iteni ni se bera nai valavala ca me tiki ni nona vunau e tini, ka dau vakayacori tikoga ena i Kavitu ni siga okoya eda vakatoka e daidai na Siga Vakarauwai (Saturday) Ia okoya kadua na veisiga Tabu ni veisolevu, tekivutaki ni sa yaco oti nai valavala ca me tiki ni vunau ni vakacaboisoro, ka rawa me na vakayacori ena dua ga na siga ena loma ni macawa. Na Sigatabu nai Kavitu ni siga e a volai ena vatu mai na liga ni Kalou vakataki koya. Ia na sigatabu ni veisolevu eso e a volai ena i sulu, se pepa, se kuli ni manumanu mai na liga i Mosese. Na Sigatabu nai Kavitu ni siga vata kei na ciwa tale nai vunau era a biu vata ena loma ni Kato me rau veidonui ena ruku ni dabedabe ni loloma vata kei na vanua e dau tu kina nai yaloyalo ni Kalou kei na nona i serau ena dela ni kato (raica LAKOYANI 30:6, 40:20, 34), vakaraitaka na tudei ni kena vakaukauwataki ka sega ni veisau. Ia na Siga Tabu ni veisolevu ni vunau ni vakacaboisoro e a biu ena loma ni yasa ni kato (raica VAKARUA 31:26), vakaraitaka tiko ni na vakaukauwataki me yacova ga ni sa vakayacori na ka e a nakiti kina. Ena siga tabu nai Kavitu ni siga, e sega na vakasaqa me na vakayacori, ia na kakana kece e dodonu me vakarautaki ka vakasaqari ena i Kaono ni siga se siga Vakaraubuka (raica LAKOYANI 16:23). Ia na Siga Tabu ni veisolevu eso, e rawa vei iko mo Vakarautaka ka vakasaqara na kemu kakana (raica LAKOYANI 12:14-16).  Ia ena Siga Tabu nai kavitu ni siga, e sega na cakacaka me vakayacori kina –– kakua mada ga na ca buka kina me vakarautaki kina na kakana (raica T/LEKUTU 15:32-36). Ia ena Sigatabu ni veisolevu eso, eda rawa ni cakacaka kina ena noda kumuna vata na veitabani kau (ena Siga Tabu ni tabanikau) me rawa kina me da tara edua na vale vakacevaceva (raica V/SORO 23:34-40).
     Sai koya oqori na matata ni kedrau duidui nai Kava ni vunau ni Kalou tawa veisautaki rawa ni nona vunau e tini me maroroi ka vakatabui na Siga Tabu nai Kavitu ni siga kei na veisigatabu ni veisolevu eso, era sega ni ka tudei, era i yaloyalo walega ni ka dina ena muri mai ni vunau ni vakacaboisoro. Na Sigatabu nai Kavitu ni siga e a caka ena "vukudra na tamata" ni se bera ni a lutu ki nai valavala ca. O koya gona ena sega kina ni na dua na mataqali se i yaloyalo me dusi tiko ki liu ki na nona mate o Karisito ka sega talega ni na rawa me a vakoti ki na Kauveilatai, ia e dusi lesu tikoga ki nai vakatekivu ni vuravura oqo, kivei koya tale na noda dau ni veibuli. Ia na Sigatabu ni veisolevu eso kei na nodra mataqali lawa na Jiu, e a mai vakayacori walega ni sa lutu oti na tamata ki nai valavala ca ka gadreva edua na nona i vakabula, o koya gona oqori era i yaloyalo walega ni ka, era dusi tiko ki liu ki na veivakabulai se tucake tale ka ra sa vakoti oti vakaidina ki na Kauveilatai (raica KOLOSA 2:14).
     Ea tukuna ko Paula ni ko ira na tamata ni Kalou, me ra maroroya tikoga na Sigatabu ni vunau ni Kalou e tini ni sa mate oti O Karisito, ia e a sega ni a bau tukuna me da maroroya na vei Sigatabu eso ni vunau ni vakacaboisoro (raica IPERIU 4:4-11).

     E dodonu me matata vinaka vei ira kece era gadreva me ra raica na kena kautani nai vola liga ni veivakaro ni lawa ni vakacaboisoro ena vukea kina na kena vakaukauwataki cake na veitiki ni lawa vakaturaga se nai vunau e tini, ka vaka talega kina na lawa ni veika vakayaloyalo tu ga me dusia yani ki liu ki na nona mate O Karisito e a mai oti koto ni sa yaco oti na veika oqori. Na kena basuraki na i vunau e tini sai koya e vakavuna me solia kina nai vakabula na nona bula me vakabulai iko kei au mai nai valavala ca. Okoya gona na kena vakuri ka sega ni veisautaki ni kena vakatabui ni vunau e tini, wili talega kina nai kava ni vunau ni Siga Tabu nai Kavitu ni siga, e rawa me da raica kina na dina ni Kalou e a solia na luvena e duabau ga me colata na noda cala vakataki koya ka me mate e na vuku ni noda voroka nai vunau koya.


NAI KATINI KA DUA NI VAKANANANU:

     "Na Siga Tabu e a soli walega me nodra na Jiu ena ulunivanua ko Saineai, ka sa mai vakaisosomitaki ena kena wasei na Kosipeli se nai tukutuku vinaka vata kei na siga Sade se i matai ni siga ni wiki" raica LAKOYANI 20:8-11.

     Nai matai ni ka, NA SIGA TABU NAI KAVITU NI SIGA EA SOLIA NA KALOU NI SE BERA NI SUCU EDUA NA JIU.
     "Ia ena kena i kavitu ni siga sa vakaotia na Kalou na nona cakacaka sa kitaka ko koya, a sa vakacegu ko koya ena kena i Kavitu ni siga mai na nona cakacaka kecega sa kitaka ko koya. A sa vakalougataka na kena i Kavitu ni siga na Kalou ka vakatabuya ni sa vakacegu kina mai na nona cakacaka kecega sa bulia na Kalou ka kitaka." VAKATEKIVU 2:2-3.

     Sa vaka talega kina ena gauna e a liutaki ira mai kina na nona tamata mai Ijipita ka a vakani ira kina ena mana ena loma ni vanua dravuisiga, era vakaroti me ra kumuna na mana ena kena i vakarau me rauta walega na siga koya ena veimataka, ka kevaka ena vo tu ga ka yacova na mataka ni siga kadua ena tauvi ulo ka na boi ca. Ia e nai kaono ni siga se siga Vakaraubuka, me ra vakarautaka ga na ka era kauta ki vale, ia ena rauta na siga e rua na ka era kumunavata ena dua na siga. A ra sa maroroya ki na mataka me vaka ka vakarota ko Mosese, a sa sega ni boi ca, a sa sega kina na ulo. A ra sa qai vakacegu na tamata ena kenai kavitu ni siga (LAKOYANI 16:5, 24, 30), sa vakadeitaka oqo ni o ira na tamata sa tu vei ira na kila nai Kavitu ni siga ni vakacecegu ni se bera sara na nona mai soli nai vunau mai Saineai.
     Sa vakaraitaka vakamatata oqori ni Siga Tabu nai Kavitu ni siga ni vakacecegu e a sa tudei tu ni se bera O Juta, bera O Jekope, ni se bera O Eparama ka ni se bera talega na Waluvu. O koya gona sa sivia mai na rua na udolu na yabaki ni se bera ni a lakova na delai vuravura nai matai ni Jiu, sa tu oti tu na nona siga ni vakacecegu na Kalou! O koya gona na siga ni vakacecegu ni Kalou e sega ni nodra na Jiu ka na sega talega ni na mai takali tani ena kena mai votai ni Kosipeli!


NAI KATINI KARUA NI VAKANANANU:

     "Ko Joni e a tiko kei na Yalo Tabu ena siga ni Turaga, okoya e sa mai tukuni me sai matai ni siga ni wiki " raica VAKATAKILA 1:10.

     Ia meda taroga mada, ena kena i vakatagedegede cava beka me nanumi kina ni oqo sa mai vakaraitaka na tikina e gadrevi me vakadinadinataka? Na tikina oqo, e ka dina, e kauta mai na kena i vakadinadina ni tiko edua na siga ena kena wasei na Kosipeli, o koya e vakatoka na Kalou ni nona, Ia edua beka na tikina ena i Vola Tabu o koya e vakadinadinataka ni matai ni siga ni wiki sai koya na nona siga na Turaga? Esega ni dua na tikina lailai.
     Ia ka oti, e tiko dina na kena i vola tukutuku ni Kalou e a taura e dua na siga me nona, ka maroroi tu vua me nona siga ni vakacecegu. "A sa vakalougatataka na kenai Kavitu ni siga na Kalou ka vakatabuya ni sa vakacegu kina mai na nona cakacaka kecega sa bulia na Kalou ka kitaka " VAKATEKIVU 2:3.
     "Ni sa dua na tikina sa vosataka vakaoqo ko koya nai Kavitu ni siga. A sa vakacegu na Kalou mai na nona cakacaka kecega ena kenai Kavitu ni siga. O koya oqo sa vo tiko e dua nai vakavakacegu me nodra na tamata ni Kalou." IPERIU 4:4,9.

     Kevaka ko na tarova na yavamu ena siga Tabu, mo kakua ni cakava na ka ko sa vinakata ga ena noqu siga tabu, ka vakatoka na Sigatabu me ka e rekitaki, na Siga Tabu sa nei Jiova na siga me dokai, ka dokai koya, ka sega ni cakava kina na nomu cakacaka, se muria kina na ka ko sa vinakata se vosa wale kina. Ko na qai rekitaki Jiova, ia ka’’u na kauti iko mo lako voli ena veiyasana cecere kei vuravura, ka vakani iko ena i votavota i Jekope na tamamu, ni sa cavuta na ka oqo na gusu i Jiova." ASIEA 58:13-14 (raica talega LAKOYANI 16:23, 20:10; MARIKA 2:28).

     Raica, nai Kavitu ni siga sai koya dina na siga ni vakacecegu e a maroroya na Kalou me nona ena gauna ea solia kina vua na tamata e ono na siga, ia na siga oqo e a vakatoka me nona siga tabu. Sai koya na siga oqo e a vosataka na veiyalayalati vou ni sa kena turaga talega na luve ni tamata. E duabulu walega na siga e vakaraitaka nai Vola Tabu me siga ni Turaga, sai koya duadua ga na siga ni vakacecegu ni kava ni vunau –– na siga Vakarauwai.
     Mai na ulunivanua ko Saineai, na Kalou vakataki koya e a lako sobu mai ka kacivaka na nona vunau tabu sai koya na vunau e tini. Nai kava ni vunau e dusimaka tiko na Siga Tabu ni Kalou e mai kena usutu se mai utona tu na vunau oqo.
     "Mo nanuma na siga ni vakacecegu mo vakatabuya. E ono na siga mo daucakacaka kina ka kitaka kina na nomu cakacaka kecega ia nai Kavitu ni siga sa siga ni vakacecegu i Jiova na nomu Kalou, mo kakua ni kitaka kina edua na cakacaka ko iko, se na luvemu tagane, se na luvemu yalewa, na nomu tamata se nomu vada, se nomu manumanu, se nomu vulagi sa tiko e na nomu lomanibai, ni sa buli lomalagi kei vuravura kei na waitui kei na ka kecega sa tu mai kina; ko Jiova ena siga e ono, a sa vakacegu e nai kavitu ni siga, o koya sa vakalougatataka kina ko Jiova na siga ni vakacecegu ka vakatabuya." LAKOYANI 20:8-11.

     Raica, na Kalou e vakatekivutaka na vunau oqo ena vosa mo "NANUMA".  E baleta oqo ni Kalou sa kila oti tu ni na mai yaco e dua na sasaga me ra na vakacalai kina na tamata me ra guilecava kina na kena vakatabui nai kavitu ni siga me siga ni vakacecegu ni Kalou. Ia esega ni kena i levu walega oqo.
     Na vunau ni siga ni vakacecegu e ologi koto kina e tolu na ka bibi me vakayacora na nona lawa e dua na tui me ka dina. (1) E tu kina na YACANA na daunilewa, sai koya oqori na Turaga, (2) na nona i TUTU, sai koya oqori na dauniveibuli, (3) Na VANUA e lewa, sai koya oqori ko lomalagi kei vuravura. Na veika tolutolu oqori e rui kilikili me na tu ena nona drega vakaturaga edua na tui. O koya gona na i kavitu ni siga ni vakacecegu e ologa tu na nona drega na Kalou, o koya e sa mai biuta tu ena loma ni nona i vunau me ka dina ka taucoko kivei ira kece era maroroya na i Kavitu ni siga ni vakacecegu oqo me tabu me nona na Kalou, na Kalou vakataki koya ena vola na nona drega ena yadredra (VAKATAKILA 7:3), baleta na siga ni vakacecegu sai koya nai vakatakilakila bula ki na vuravura taucoko ni da lomana ka qarava na Kalou ka sega ni tamata, me vaka e kaya na Kalou vakataki koya.
     "IA KAU A SOLIA TALEGA VEI IRA NA NOQU SIGA TABU, ME NOQUI VAKATAKILAKILA VEI IRA MERA KILA NI SAI AU KO JIOVA KA VAKATABUI IRA...MO DOU VAKATABUYA NA NOQU SIGA TABU, IA OQO SA NOQU VAKATAKILAKILA VEI KEMUDOU, MO DOU KILA NI SAI AU KO JIOVA NA NOMUDOU KALOU." ISIKELI 20:12, 20.

     Me vaka ni nona drega na Kalou e ologi tu e na i Kavitu ni siga ni vakacecegu ka sai koya nai vakatakilakila bula ena kedrau maliwa na Kalou kei ira na nona tamata, ia na cava e kaya se vakatoka nai volatabu na i matai ni siga ni wiki se siga Sade okoya ka a vakatabuya ko Roma?
     "A sa vakasaurarataki ira kecega na tamata lalai kei na turaga, o ira sa vutuniyau kei ira sa dravudravua, ai taukei kei na bobula, me volai e dua nai vakatakilakila ena ligadra i matau se na yadredra, ka me kakua ni veivoli e dua, o koya ga sa tu vua nai vola, se na yaca ni manumanu, se nai wiliwili ni yacana." VAKATAKILA 13:16-17.

     Nai tukutuku ni veigauna e vakaraitaka vakadodonu sara tu ga ni lotu Katolika vakaroma sai koya na kaukauwa ni manumanu oqo, ka volai koto ena VAKATAKILA 13:1-10 ka vakatalega kina na kaukauwa ni Leu lailai ena i vola nei Taniela wase 7 (raica na APPENDIX A).  Na kaukauwa ni Leu lailai oqo e a parofisaitaki tu ni na nanuma me na vukica na vunau ni Kalou (raica TANIELA 7:25)!  Sa na qai cava beka nai vakatakilakila ni lotu Katolika vakaroma se na manumanu? Me vaka ni drega kai vakatakilakila ni Kalou na kena vakatabui na nona siga ni vakacecegu nai Kavitu ni siga, sa na qai vakatakilakila ni manumanu na kena vakatabui na siga Sade ni sa oti na nomu kila ni sega ni siga ni qaravi Kalou! Ko Roma se Katolika vakaroma e vakadinadinataka oqo!
     "Na siga Sade sai koya na neimami vakatakilakila ni kaukauwa...na lotu Katolika e cecere cake mai nai Vola Tabu, kei na kena tokitaki mai oqo ni kena maroroi ni siga ni vakacecegu e i vakadinadina ni dina koya." CATHOLIC RECORD OF LONDON, ONTARIO, CANADA, SEPTEMBER 1, 1923.

     "Sa dina na lotu Katolika e kainaka ena vuku ni veisau (mai na siga Vakarauwai na siga ni vakacecegu ki na qaravi Kalou ena siga Sade) e a nona lewa....Kei na lewa oqori sai vakaraitaki ni nona kaukauwa vakalotu ena veika vakalotu." H.F. THOMAS, Chancellor of Cardinal Gibbons.

     O koya gona kevaka e dua na tamata lotu sa kila oti tu oqo, ka qai tosoya tikoga me qaravi Kalou ena Siga Sade –– nai matai ni siga, ena gauna vata oqori era kila tu ni siga Tabu vakaivolatabu ni Kalou na siga Vakarauwai –– nai Kavitu ni siga oqo sa vakaraitaka ni ra lomana ka muria e dua na lasu ni tamata ka sega ni ra lomana ka muria tiko na dina ni Kalou!  Era sa vakaraitaka talega na nodra marau me ra qarava, sokalou, ka cuva sobu ki na nona kaukauwa na Pope ni lotu Katolika, ka sega vua na Turaga na Kalou ni Vola Tabu. Sa vakakina na nodra sa tu ena dua na vanua rerevaki levu ena nodra sa ciqoma tiko na i vakatakarakara ni manumanu kei na nodra sa yali tiko mai, mei sosomi ni nodra ciqoma tiko na drega ni Kalou bula ka rawata tiko na bula tawa mudu. Na cava beka na vuna me ra yali kina? Baleta ni ra sa muria tiko nai vunau ni lotu Katolika vakaroma, ka sega ni vunau ni Kalou, era sa muria tiko na vosa ni tamata e kunei ga mai na nodra i vakavuvuli, ka sega ni vosa ni Kalou e kunei mai nai vola Tabu. Ia ko Roma vakalotu e rui kila vinaka sara tu ga oqo.

     Na lotu Katolika vakaroma e bolebole tu vakadomoilevu ka sega ni madua vei ira kece na lotu vakarisito me ra biuta na kena vakatabui ni siga Sade, lesu tale kina nai vola tabu duadua ga me vaka ni nodra dodonu kei na kaukauwa, ka kena i balebale koya me ra maroroya na i Kavitu ni siga se siga Vakarauwai ka vakatabuya se me ra biuta vakatikitiki na i volatabu o koya e nodra yavu duaduaga ni vakavuvuli dina, ka lako mai me solia kece na nodra veitokoni kei na duavata vua na tinadra na lotu Katolika vakaroma.
     "Na vakatabui ni siga Sade e a kunekunetaki mai, e sega mai nai Vola Tabu, ia mai nai vakavuvuli ga, ka sa rui matata vinaka tu ni oqo e dua ga na i vakarau vakalotu ni lotu Katolika, me vaka ni sega ni vakaivolatabu tu na kena tokitaki ni siga ni vakacecegu mai nai otioti ki nai matai ni siga ni wiki, Oira na lotu vakarisito e dodonu me maroroya na nodra siga ni vakacecegu ena Siga Vakarauwai ka me ra laiva vei ira na lotu Katolika me nodra vakatabakidua na siga Sade." CATHOLIC RECORD, SEPTEMBER 17, 1893.

     "Ni da vakaraica tiko na veisau mai na kena vakatabui na Siga ni vakacecegu vakajiu ki na siga Sade ni lotu vakarisito. Au gadreva meu na dreta na nomuni vakasama ki na veidina eso:-
     "1) O ira na vei lotu vakarisito era ciqoma nai Vola Tabu me sai vakarau duaduaga ni nodra vakabauta kei na lotu, sa dodonu mai na kenai balebale kece, me ra a lesu tale ki na kena vakatabui ni siga ni vakacecegu (siga Vakarauwai) na kena dina oqo era sega ni ra a lesu tale, Ia, ena kena veibasai, era vakatabuya na siga Sade, vakamalumalumutaki ira ena matadra kece na tamata era vakasama.
     "2) Oi keimami na lotu Katolika, keimami sega ni ciqoma nai vola Tabu me sai vakarau duaduaga ni vakabauta. Mai na yasa ni Vola Tabu oqori, e tu vei keimami na lotu bula, na kaukauwa ni lewa vakalotu, me vakataka e dua nai vakarau me tuberi keimami. Keimami kaya, na lotu oqo, ka tauyavutaki mai vei Karisito me vakavulica ka tubera na tamata ena gauna taucoko ni bula, e tu vua na dodonu me veisautaka na veilawa ni vakacaboisoro ni veiyalayalati makawa ka sai koya gona keimami sa ciqoma kina na nona veisautaka na siga ni vakacecegu ki na siga Sade. Keimami kaya ena doudou, io, na lotu Katolika e a vakayacora na veisau oqo, cakava na lawa oqo, me vaka na nona cakava e vuqa na veilawa tale eso, me vakataka na vakatatabu ena so na kakana kei na gunu ena siga Vakaraubuka, na nodra sega ni vakawati na bete, na lawa e baleta na vakamau veicurumaki, na lawa e baleta na vakamau vakatolika kei na udolu tale na veilawa eso....
     "Ia ena veigauna, e vaka me ka lasa se ka me dredrevaki tu ni dau raici ira na vei lotu vakarisito, ena i tutu ni vunau kei na buli lawa, me ra dau vakaukauwataka na kena vakatabui na siga Sade, o koya e sega ni kune vakadua ena nodrai Vola Tabu." PETER R. KRAEMER, Catholic Church Extension Magazine, USA (1975), CHICAGO, ILLINOIS, "Under the blessing of the POPE PIUX XI".

     "Na ka e veibataki...era vakadeitaki tu ena vosa ni Kalou, ka mai na noda vulica sara vakavinaka vata kei nai Vola Tabu me tu vei keda, ena sega na vanua me dro rawa kina na tamata lotu vakarisito gugumatua, vakavo ga na kena biu tani na qaravi Kalou ena siga Sade kei na kena lesuvi tale na qaravi Kalou ena siga ni vakacecegu se siga Vakarauwai okoya ka vakarota na nodra qasenivuli levu na i Vola Tabu, se, na kena sega ni gadrevi me biu tani nai vakavuvuli ni lotu Katolika o koya e mai semata vata na kena maroroi na siga Sade o koya era sa mai ciqoma me rau veibasai vata sara ga kei na nodra qasenivuli levu, nai Vola Tabu. Ena veigauna kece era ciqomi koya tu (lotu Katolika) vata kei na nona i vakavuvuli kece, NA VUNA KEI NA VAKASAMA DODONU E GADREVA NA KENA CIQOMI EDUA VEI RAU NA DIGIDIGI: SE LOTU VAKARISITO VATA KEI NA KENA MAROROI KA VAKATABUI NA SIGA VAKARAUWAI SE LOTU KATOLIKA VATA KEI NA KENA MAROROI KA VAKATABUI NA SIGA SADE. NA VEIVAKALOMAVINAKATAKI SA SEGA GA NI RAWA" JAMES CARDINAL GIBBONS, IN CATHOLIC MIRROR, DECEMBER 23, 1893.

     IO OQO NA TARO VEI IKO MO SAUMA: Ko bau vinakata mo bau dua vei ira era ciqoma nai vakatakilakila ni lotu Katolika mai na nomu muria tiko na lasu ena nomu qaravi Kalou tiko ena siga Sade nai matai ni siga ni wiki ka vakayalia kina na nomu bula tawamudu? Se ko vinakata mo dua vei ira era ciqoma na drega kei nai vakatakilakila ni kalou mai na nomu muria tiko na dina ka qaravi Kalou tiko ena siga Vakarauwai nai Kavitu ni siga ni vakacecegu ka rawata na bula tawamudu ena vuku i Jisu Karisito? Na digidigi levu ka bibi oqo sa vakatau sara tu ga vei iko mo cakava, ka vakacaucautaka na Kalou ni sa tu vei iko edua na digidigi koya!
     Ia ena gauna era biu vata kece kina na veivakasama, na veivakanananu kei na veiulubale ena vuku ni kena maroroi ka vakatabui na siga Sade ka sega ni siga ni vakacecegu ni vola tabu (Siga Vakarauwai) me dikevi sara vakavinaka, na veitiki ni vola tabu era koto oqori e ra era kacivaka tu vakadodonu na cava me ra cakava na tamata ni Kalou ena veilecalecavi levu oqo:
     "Me keitou talairawarawa vua na Kalou, me kakua ga vei ira na tamata." CAKACAKA 5:29.

     "Sa Kalougata na tamata era sa sava na nodrai sulu, me ra kania vakaitaukei na kau ni bula, me ra curu ena matamata ni koro ki loma ni koro, sa tu e taudaku ko ira na Koli, kei ira era sa daukitaka na ka vakatevoro, kei ira na dauyalewa, kei ira na daulaba, kei ira era sa daumasu ki na veimatakau, kei ira kece era sa vinakata na lasu ka kitaka tiko." VAKATAKILA 22:14-15.

     "Tou rogoca nai tinitini ni ka kecega oqo: Mo rereaka na Kalou, ka muria na nona vunau, ni sai koya ga oqo nai tavi taucoko ni tamata. Ni na lewa na cakacaka kecega na Kalou kei na ka vuni kecega, se vinaka, se ca." DAUVUNAU 12:13-14.

     Me vukei keda na Kalou ena nona loloma, kaukauwa, kei na yalo qaqa me da maroroya na nona vunau, okoya oqo me da vakaraitaka na noda dina vakaoti vua na kaukauwa ni Kalou ena noda qaravi koya tiko ka sokalou duadua tikoga vua. Me vukei keda na Kalou me kakua ni da muria edua na lasu, ka sega ni solia na noda talairawarawa kei na veiqaravi ki vua na kaukauwa ni dua ga na lotu ka sega vua na Pope, ka sega vua e dua tale na tamata me i sosomi ni Kalou.




 APPENDIX A

NA MANUMANU KEI NA I LEU LAILAI

     Na kaukauwa ni manumanu ni VAKATAKILA 13:1-10 e ka veivakurabuitaki tu vei ira na tamata lotu e na drau na yabaki sa oti. Sa bau levu dina na kena veitalanoataki se me cava sara mada na ka oqo, na nonai tovo, kei na gauna ena yaco mai kina. Na kena leqataki e rui ka dina ena vuku ni nona solia tu nai Vola Tabu na i vakaro kaukauwa duadua me baleta na kaukauwa ni manumanu oqo. Ia na kena veitalanoataki walega e sega ni yaga.
     Ena parofisai vakaivolatabu na veikaukauwa vakapolitiki e dau vakatakarakarataki vakalevu mai na manumanu se "manumanu kila". Na kenai vakarau oqo e a sega ni vakabibitaki vakatabakidua tu ga ena gauna vakaivolatabu, ena vuku ni da se vakayagataka tikoga ena gauna oqo nai vakatakarakara ni manumanu me kedra i vakaraitaki ni vei matanitu. Ia na kena i rairai na manumanu oqo e rui duidui sara mai na vei manumanu kece eda kila tu, e vakataka me ra biuvata e vica vata na manumanu me qai rawa me dua. O koya gona eda na sega ni rawa me da vakayacana kina edua na yaca ni manumanu, me vakataka na laioni se pera, ka sa dau kacivi tu ena yaca na manumanu, se na manumanu vaka na lepate, se manumanu duidui na veitikina.
     Na manumanu oqo e veivakurabuitaki dina, baleta ni vakaukauwataka na qaravi lotu veibasai kei na qaravi Kalou. Ka mai na duavata kei nai vakarau lasulasu oqo ni qaravi Kalou, vakatalega kina ko ira era tokona, ena sovaraki vei ira na cudru ni Kalou ka sega kina na loloma.
     "A sa muri rau nai katolu ni agilosi, a sa kaya ena domo levu, kevaka sa dua na tamata sa vakarokoroko vua na manumanu kei na nona matakau ka rawata na nonai vakatakilakila ena yadrena se na ligana ena gunuva ko koya na wai ni cudru ni Kalou, okoya sa sovaraki ka sega ni vakawai ki na bilo ni nona cudru, ena vakararawataki vakalevu talega ena bukawaqa kei na sulifure ena matadra na agilosi yalosavasava kei na mata ni Lami..." VAKATAKILA 14:9-10.

     Ena noda vakaraica tiko na veitikina ena i Vola Tabu e baleta na kaukauwa ni manumanu oqo. Eda kunea rawa ni levu toka na kena i tovo se i vakadinadina me na rawa ni vukea na kena kilai se o cei sara mada e vakatakarakarataka. Ena noda vakadeuca vakamatata na veitikina yadua, sa na dodonu me matata cake tikoga mai se ko cei sara mada na kaukauwa ni manumanu oqo.
     "Ia sa tu e na veinukunuku mai matasawa ko koya, ia kau a raica e dua na manumanu sa lako cake mai na wasawasa, e vitu na uluna ka tini na nonai leu, a sa toka ena nona i leu nai sala-vakaturaga e tini, a sa tu ga ena uluna na yaca ni dauvosavakacacataki. Ia na manumanu kau a raica sa vaka na lepate, a yavana sa vaka na yava ni pera, a gusuna sa vaka na gusu ni laioni, a sa solia vua na nona kaukauwa dina na gata levu, kei na nona i tikotiko vakaturaga, me mai turaga levu.  Ia kau a raica e dua na uluna e vaka sa vuetaki me mate kina, a sa bula tale mai na nona vue ka voleka ni mate kina: a ra sa kurabui kecega na kai vuravura ena vuku ni manumanu. A ra sa vakarokoroko vua na gata levu, o koya sa solia na kaukauwa vua na manumanu, a ra vakarokoroko vua na manumanu ka kaya, Ocei sa vaka na manumanu oqo? Ocei sa rawata me rau veivala kaya? A sa soli vua na gusu me vosataka na ka levu kei na vosa vakacaca sara, a sa soli vua me turaga ka vula vasagavulu ka rua. A sa dalaga me vosa ki na Kalou, me vosavakacacataka na yacana kei na nona vale, kei ira era tiko mai lomalagi. A sa soli vua me veivala kei ira na tamata yalo savasava ka me lewai ira, a sa soli vua me turaga vei ira na veimataqali kece, kei na veimatanitu kei na duivosavosa kei na veivanua. Ia ena vakarokoroko vua ko ira kecega era sa tiko e vuravura, ko ira sa sega ni volai na yacadra e nai vola ni bula ni Lami sa vakamatei mai nai vakatekivu kei vuravura." VAKATAKILA 13:1-8.

     Era lewe levu vei keda era vakararai tiko ki na dua na kaukauwa vakatevoro, okoya ena curu vakaukauwa yani ki na loma ni rigi ni Politiki, me vakasaurarataki ira na tamata lotu vakarisito me ra biuta na nodra vakabauta me ra vakatura cake e dua na matanitu tawa vakalotu ka dau veivakasaurarataki. Eda gadrevi me da vakila, ni dua tiko na veivakarokorokotaki erau lako vata tiko kei na kaukauwa oqo –– ena tikina e 8 e kaya toka, Ia ena vakarokoroko vua ko ira kecega sa tiko e vuravura, ko ira sa sega ni volai na yacadra ena i vola ni bula ni Lami. Ka sai ira walega e volai tu na yacadra ena i vola ni bula sai ira era na vakabulai. E a vosa vakamatata ko Jisu ena nona koya –– ni sa qiqo na matamata ni Koro, ka rabailailai na sala, sa basika ki na bula a ra sa lewe lailai sa kunea. MACIU 7:14.
     E vakalailai tale ki muri ena nona i vunau vata ga, e a kaya tale kina ko Jisu edua nai tukutuku bibi, - "Ena sega ni curu ki na matanitu vakalomalagi ko ira kecega sa kaya vei au "Turaga, Turaga; ko koya ga sa cakava na loma i Tamaqu sa tiko mai lomalagi. Era na lewe vuqa ena kaya vei au ena siga koya, kemuni na Turaga, na Turaga keimami a sega li ni vakavuvuli ena yacamuni? Ka vakasevi ira na tevoro e na yacamuni? Ka kitaka na cakacaka mana ena yacamuni? Ia kau na qai tukuna vei ira. Au sa sega sara ni kilai kemudou, dou lako tani vei au, koi kemudou sa daukitaka nai valavala ca. MACIU 7:21-23.
     Mai na veitikina oqori eda vakadeitaka kina ni lewe vuqa vei keda na tamata lotu vakarisito, eda na sega tu ni vakarau meda sota vata kei Jisu Karisito ena gauna ena lesu mai kina. E dusimaka tiko na parofisai, ni oira kece oqori era kunei ni ra na vakarokoroko tiko vua na kaukauwa ni manumanu oqo. Na dina oqo e dodonu me tukuna vei keda e dua na ka e baleta na bula ni manumanu oqo, e baleta, kevaka ena vakaraitaka na kaukauwa oqo me kedra meca na tamata lotu vakarisito, me vaka e lewe levu era namaka, ena lewe lailai sara na tamata lotu vakarisito ena vuravura oqo era na kunei ni ra vakarokoroko tiko vua.

     Na tikina e tarava e dodonu me da vakila ena vuku ni manumanu oqo ni yagona e vaka tu na yago ni lepate ka ena TANIELA 7:6 na matanitu o Kiriki e a vakatakarakarataka tu e dua na lepate (yalovinaka vola mai me dua vei iko na tract na ("The Rise and Fall of Empires") Era lewe lailai sara na tamata era kila rawa na nona vesuki vuravura taucoko tu na matanitu ko Kirisi ena nona i vakavuvuli ni vuku vakapekani, ka okoya talega e a mai vakayagataki vakalevu ena kena buli cake nai vakarau ni vakanananu ena loma ni lotu.
     Eso vei ira na tamata vuku vakiriki oqori era a rogolevu ena veika bibi era kila ena vakasama vakatamata. Ena loma ni gauna oqori e a sasagataki vakaukauwa talega kina na kena vakarusai na i vola tabu, na tamata ena gauna koya era a vakararai tu vei Plato, Aristotle kei Socrates ena vuku ni rarama. Me vaka beka e namaka e dua, na nodra ivakavuvuli vakapekani oqori, sa yaco me curubotea yani nai vakavuvuli vakalotu, vukea tiko vakalevu me bulia cake e levu na kena veinanuma eso, okoya sa mai yaco me ra tiki ni vakabauta vakalotu vakarisito, okoya e a sega ni bau vosa kina nai vola tabu.
     Me na vakataka beka oqo, ko Plato e vakabauta na kena tawa mate rawa na yalo, ena nona kila, oira na tamata qaqa kei ira na tamata rogolevu era lako vakadodonu sara ga ki na nodra veitikina ena vanua yalataki, ia ko ira na tamata wale era na lako sobu ki na vanua ni bukawaqa me taura na kedrai totogi ni dukadukali ni valavala ca me yacova ni ra sa vakasavasavataki. Eke eda sa raica rawa kina na vakabauta vakalotu ni nodra kau cake ki lomalagi na tamata yalosavasava ena gauna era mate kina kei nai vakavuvuli vakapuragatorio (purgatory).
     O Plato e vakabauta talega na nanuma ni kena tawasei tani na yago mai na yalo, e vakabauta ni rawa oqo mai na kena vakararawataki na yago mai na nodra vakadukadukalitaki kei na nodra tawasei tani mai vei ira na lewe ni vanua. O koya sara ga oqo e mai vakadavora na gaunisala ni kena kau cake mai ni vakabauta ni nodra vakuwai ira kei na tawasei tani mai vei ira na lewe vuqa, kei na nodra totogitaki ira ga vakataki ira ena vuku ni valavala ca me vakataki ira beka na monks kei ira na nuns ka so tale.
     E dua tale na tikina me da raica ni manumanu oqo e lako cake mai na dela ni wai mai wasawasa, me vaka na ka e kaya nai VAKATAKILA 17:15 –– WAI e vakatakarakarataka na "tamata era lewe vuqa, veivanua kei na duivosavosa". O koya gona na ka e kaya tiko na tiki ni Vola Tabu oqo, ni gauna e rairai cake mai kina na manumanu oqo, e lako cake mai ena dua na vanua era lewe levu na lewena me vakataki Europe, ka sega mai na dua na vanua lala –– se dua na vanua lewe lailai na lewena.
     E rui ka bibi meda kila ni kaukauwa ni manumanu oqo e a parofisaitaki tu ni na lewa tiko me 42 na vula se 3½½ na yabaki ni gauna vakaparofisai. Ni da vakayagataka nai vola ni vula vakajiu ni 30 na siga ena veivula yadua, na 42 na vula se na 3½½ na yabaki ena kena i balebale 1260 na siga vakaparofisai. Ena parofisai vakaivolatabu na siga yadua ni gauna vakaparofisai ena tautauvata kei na dua na yabaki ni gauna oqo (raica TIKOVOLI MAI NA LEKUTU 14:34; ISIKELI 4:6) Okoya eda kila rawa kina ni manumanu oqo ena lewa tiko me 1260 na siga vakaparofisai se 1260 na yabaki ni gauna oqo.


NAI LEU LAILAI

     Ena Taniela wase 7, na kaukauwa ni manumanu vata ga oqo e a vakaraitaki tu me vakataka e dua nai leu lailai se dua na matanitu, okoya e a cavuivuvutaka ka vakarusa e tolu tale nai leu, se tolu tale na matanitu ka dau cavuta se vosataka vakaviavialevu na Kalou (raica TANIELA 7:8, 20-25) Na kaukauwa oqo ena lewa tiko me dua na gauna, ka so tale na gauna ka dua tale na tiki ni gauna (TANIELA 7:25).  Dua na gauna e kena i vakaraitaki ni dua na yabaki ena parofisai vakaivolatabu. Okoya gona na kaukauwa ni leu lailai oqo ena lewa tiko me dua na gauna –– se dua na yabaki, ka so tale na gauna –– se rua tale na yabaki, ka dua na tiki ni gauna –– se veimama ni dua na yabaki. Oqori sa kena i soqoni e tolu vei - mama na yabaki, se vasagavulu ka rua na vula, se dua na udolu, rua na drau ka onosagavulu na siga vakaparofisai se yabaki ni gauna oqo, na kena vakafika ena vakatoka beka oqo.  3½ na yabaki se 42 na vula se 1260 na siga vakaparofisai se yabaki ni gauna oqo. Okoya gona na veiparofisai e baleta tu na MANUMANU vata kei nai LEU LAILAI e vakaibalebaletaki tiko ki na duavata ga na kaukauwa vakalotu.

     Ni nodrau dusia tiko na parofisai ruarua oqo na kaukauwa vata ga eda sa mai vakatakilai koya oti koto, ni na mai lewa tiko ko koya me 1260 na yabaki, ena gauna cava sara beka e a mai tekivu kina? Edua talega na tikina bibi ena vukei keda kina, me da vakadeitaka na gauna e tubu cake mai kina na kaukauwa oqo, sai koya na kena mai soli na nonai dabedabe ni veiliutaki vakaturaga, na nona lewa, kei na nona kaukauwa, mai vua na gata levu.
     Edau vakatokai tu na gata levu oqo me ko Setani (raica VAKATAKILA 12:9), e ke ena rui ganita vinaka sara me vakatokai vua na matanitu vakapekani makawa vaka Roma, okoya e a vakayagataka ko Setani me tovolea me vakamatea na gone se O Karisito ena gauna sara ga e a sucu mai kina (raica MACIU 2:1-18; VAKATAKILA 12:2-5).  Nai dabedabe ni veiliutaki vakaturaga ni matanitu makawa vakaRoma sai koya ga na Korolevu ko Roma vakataki koya, kei na tiki ni siga e a mai bale kina na matanitu vaka Roma oqori ena yabaki AD.476.  Sa na rui matata vinaka kina ni kaukauwa ni manumanu oqo e a se bera tiko ni sa vakadeitaki na nonai dabedabe ni veiliutaki kei na nona lewa ni sa mai oti na gauna oqori.

     Sa na qai ocei sara mada na kaukauwa ni manumanu oqo? Ena gauna e a bale kina na matanitu ko Roma, e a tawasei vakatini na matanitu ka sa yaco me 10 kece na kena veimatanitu. Ia na kaukauwa vakalotu cava beka e a tubu cake mai, ni sa mai rusa oti ko Roma vakapekani? Taura tiko me nona nai tutu kei na lewa, nodra na tui era liu mai vua, na lotu Katolika vaka Roma sa vakatekivu me vakarabailevutaka yani na nona kaukauwa vei ira na veimatanitu e 10 oqori mai Europe. Sega ni dede, era sa ciqoma na nodra i sala vakatui kei na nodra lewa nai liuliu ni veimatanitu e 10 oqori, se ra vinakata se sega, ena vakatau ga mai na lewa ni lotu Katolika vaka Roma. Ni na so vei keda ena veiletitaka tiko ni veiliutaki oqo vaka Pope e dua ga na kaukauwa vakalotu, sa dodonu me da kila tiko ni okoya e dua na kaukauwa vakapolitiki talega, okoya e dauvakauti ira ka ciqomi ira na mata mai na veimatanitu kei na kena i valavala ni dua na vanua vakapolitiki.
     Ena nona sa toro cake tikoga na kaukauwa ni lotu Katolika vaka Roma kei na nona sa lewai ira kece na matanitu e 10 mai Europe, ka vakavo walega e tolu na matanitu (KO HERULI VANDALS, KEI OSTROGOTHS) na kena vo kece era sa vakarorogo tu vua na lotu Katolika kei na nona lewa. O koya gona sa yaco kian na lotu Katolika me valuti iratou na matanitu e tolu oqo, ka cavuivuvutaki iratou yadua –– (na Heruli ena yabaki 493, na Vandals ena yabaki 534 kei na Ostrogoths ena 538) me vakataka sara ga e a tukuna oti tu e liu nai vola tabu baleta nai Leu Lailai se kaukauwa ni manumanu oqo. Okoya gona na yabaki 538 sai koya nai vakatekivu ni yabaki me lewa kina na kaukauwa ni manumanu oqo.
     Ea vakaraitaki tale tu ga vakamatata, ena i otioti ni 1260 ni yabaki ni nona veiliutaki, na nona kaukauwa ena mai tagutuvi tani. Ia kau a raica e dua na uluna e vaka sa vuetaki me mate kina. Ia sa bula tale mai na nona vue ka voleka ni mate kina, kei na kaukauwa vata ga oqo ena vakayacora tale na nona lewa vei ira na tui kei vuravura.

     Tekivu tiko mai ena yabaki 538 na lotu Katolika e a lewa tiko me 1260 yabaki ka oti oqori sa qai mai yaco na nona vue ena yabaki 1798. Oira na sotia nei Napolioni era curu Kosovi Europe ka vakarusai ira kece na tui kei na lotu. E a tala yani na nona general ko Berthier me lako sobu yani ki Roma me laki kauti koya mai vakavesu na Pope ko Pius VI ka vakalesui koya mai ki Varanise me mai tiko vakavesu kina ka yacova na nona mate sa mani mai yaco kina vua na lotu Katolika me a sega tu ni dua na kena i liuliu ena dua na gauna, oqori e a mai vakataka beka e dua nai moku ni mate se dua na vue vua na lotu Katolika, baleta kevaka e sega ni tiko edua na nodra i liuliu se Pope na lotu Katolika sa na mate se rusa vakadua. Ea sa mai lewa tiko me 1260 na yabaki ka sa mai yaco oqori me sega na nona kaukauwa me vakataka ga sa tukuna oti tu na parofisai.
     Era lewe levu era vakabauta ni lotu oqo sa yacova mai na kenai vakataotioti ka sa sega tale ni mai vakaitavi ena dua tale na ka ni vuravura oqo. Ena vuqa na yabaki na rai oqori e a sega ni a bau mai veisau, ia ena yabaki 1929, Cardinal Gasparri kei Benito Mussolini erau a mai tabaka e dua na veiyalayalati me vakalesui tale mai kina na kaukauwa ni veiliutaki vaka Pope. Sa yaco tale kina vua na Vatican me cakacaka rawa tale me vaka ga e liu.
     Ena sega ni rawa me dua e taroga oqori mai na gauna koya na veiliutaki vaka Pope sa mai rawata e levu sara na ka e a vakayalia ena rua na drau na yabaki sa oti. Ena yabaki 1950, ena gauna e saga kina ko Harry Truman na peresitedi kei Mereke me lesia e dua na mata ki na Vatican, e a sotava kina e levu na kena kudru, ka sa mani sega kina ni vakayacora rawa koya. Ia ena loma ni tolusagavulu na yabaki mai ki muri ena gauna nei Peresitedi Regan e a tovolea me cakava na ka vata ga koya, ia era a lewe lailai sara era a saqata.
     E dua talega na tikina e dodonu meda raica ni manumanu oqo, na yavana e vakataka tu na yava ni pera. Na pera ena vola i Taniela 7:5 e vakatakarakarataka tiko na matanitu ko Metia kei Perisia, ka tu vei ira nai vakarau ni nodra matanitu, vakabibi na ka e nodra vakataki ira. Ena gauna era vosa kina na tui kei Metia kei Perisia ena ka e baleta na lawa, sa dau nanumi ni o koya e sega na nona cala se tawa cala, kevaka sa soli yani e dua na lawa, ena sega tale ni rawa me na veisautaki (raica TANIELA 6:8, 12, 15).  Oqo erau sa mai duavata kei nai vakavuvuli ni nona sega ni cala rawa na Pope ena gauna e vosa kina ena veika vaka lotu Katolika ena nona vakamacalataka eso na tiki ni lawa se i vakavuvuli.
     Sa vaka talega kina ena uluna na manumanu oqo, sa tu kina na yaca ni dauvosavakacacataka na Kalou. Nai balebale vakaivolatabu ni dauvosavakacacataka na Kalou e rawa me na kune ena i vola nei Marika 2. Oira na nodra i liuliu na Jiu era beitaki Jisu ena vuku ni nona doudou me bokoca rawa nai valavala ca. Na Kalou duaduaga e rawa me bokoca nai valavala ca (raica Tikina 5-7) Na kaukauwa vata ga oqo, sa kaya na lotu Katolika sa tu talega vua.

     Nai otioti ni tikina me da raica, sai koya na parofisai e tukuna tu ni kaukauwa ni manumanu oqo ena veivala vata kei ira na yalosavasava ni Kalou. Esega ni dua e tu vua na kilaka ni tukutuku ni veigauna me vakacala rawa se me veibataka ka sega tale na kena taro, ni tukutuku oqo e baleta vakatabakidua na lotu Katolika vakaroma.  E kilai deivaki tu ni lotu Katolika vakaroma e a vakavuna na nodra vakamatei e sivia na limasagavulu na milioni ena gauna ni nona veiliutaki ni 1260 na yabaki. Na cava na vuna me ra labati kina na tamata kece oqo? E baleta ni ra muria na dina ni vola tabu kei na nodra vakasama vakabibi ena gauna era dau duidui kina ka sega ni duavata kei nai vakavuvuli kei na lewa ni lotu oqo. Oqori sa vakamatatataka sara ga ni manumanu enai Vakatakila 13:1-10 vata kei nai Leu Lailai ena Taniela 7, e sega vakadua ni cala na kena vakaibalebaletaki tu vua na lotu Katolika vaka Roma!
     Me vaka ni sa dina tu na nodra dauveivosovosoti na veimatalotu ka sa rabailevu sara edaidai me vakatauvatani kei na veigauna sa oti. Na parofisai vakaivolatabu e dusimaka tu na dina, ni oqori ena sega ni na yaco tiko me vaka era nanuma eso. Ia na uluna oqo okoya e a dodonu me mate kina, sa bula tale mai kina ka sa na voleka sara oqo vua na lotu Katolika me na rawata lesu tale mai na nona kaukauwa ka vakayalia ena gauna e liu. Qai lako vata mai kei ira na veimatalotu vakarisito era sa duavata tu vata kei ira era muri koya tiko, me ra mai vakayacora tale na veivakararawataki e yaco e na veigauna sa oti, vei ira era sega ni ciqoma se duavata kei na nodra lewa ena veika vakalotu kei kena i valavala, oqori mai na nodra digitaka me ra muria na dina vakaivolatabu kei na nodra lewa e loma (raica VAKATAKILA 13:15-17).
     Eda kila ni Kalou e a sega ni solia tu na veiparofisai vakaivolatabu vakaoqo me ka ni nona veibeitaki vei ira na tamata yadua, ia ena vakaibalebaletaki tikoga vei ira na veimatalotu vukitani. Ia na Kalou sa vakauta yani vei ira na nona tamata na veivakasala vakaparofisai oqori me ra kakua ni mai coriti vakarawarawa ena vukitani oqo nei Roma se na dua vei ira na lotu vakarisito vakailasu e rau sa duavata tu.
     Enai VAKATAKILA 18, Na Kalou e vakatokai ira na veilotu vukitani vata oqori me PAPILONI. Ena i otioti ni gauna oqo eda kunea kina, me vakataka ga na nona kacivi Loti tani mai Sotoma i valavala ca na Kalou ni se bera ni vakarusai, sa vaka talega kina na nona solia tiko yani na kaci vei ira na nona tamata ena gauna oqo. "Dou lako tani mai vua oi kemudou na noqu tamata" ka tawasei tani tu mai vei ira na veilotu vukitani oqori "mo dou kakua ni cala vata kaya ka me kakua ni tauvi kemudou na nona mate ca" VAKATAKILA 18:4.

     Na Kalou e vakasalataki ira vakadodonu na nona tamata me ra kakua ni duavata kei ira na veilotu vukitani oqori se mai vei ira na tawa vakabauta, ia me ra tawasei ira tani mai vei ira kece. Ia kevaka me ra tosoya tikoga na nodra duavata ka lewena tikoga na veilotu dukadukali oqori era na sega vakadua ni savasava ena mata ni Kalou. Ena sega ni na wiliki ira me ra luvena tagane se luvena yalewa ka ra vakayalia na nodra bula tawamudu (raica 2 KORONICA 6:14-18; AISEA 52:11; MAIKA 2:10).

     Ena vuku ni nona loloma levu na Kalou vei ira era se veitaratara tiko se semati tu kei ira na veilotu vukitani oqo, oira na lewe vuqa era lomana dina na Kalou ena lomadra okoya sa vakasalataki ira me ra drotaka na vanua rerevaki era sa tu kina. Ena nona loloma vakavuqa kei na yalomalumalumu na Kalou sa kacivi ira tani mai na veilotu kece, me ra kakua ni na vakarusai vata kei PAPILONI ka yaco me ra semati vata kei Karisito kei na nona Matanitu ni Yalo dodonu ka me ra rawata na bula tawamudu.
     "Dou dro tani mai na loma i Papiloni ia dou dui drotaka yadua na nona bula, dou kakua ni muduki tani ena vuku ni nona caka cala...Dou lako tani mai vua koi kemudou na noqu tamata, ia dou dui drotaka yadua na nona bula mai na cudru katakata i Jiova." JEREMAIA 51:6, 45.